Hieronder vindt u de uitwerking van het voorstel van Mens & Maatschappij. Bij elk leergebied bestaan de opbrengsten uit drie producten: visie, grote opdrachten en bouwstenen. Daarnaast vindt u hier ook algemene aanbevelingen en toelichtingen van het ontwikkelteam.
Aanbevelingen en toelichtingen
- Toelichting op de voorstellen (incl. begrippenlijst)
-
Generieke aanbevelingen voor het leergebied Mens & Maatschappij
Generieke aanbevelingen voor het leergebied Mens & Maatschappij
Er ligt nu een weloverwogen basis voor het leergebied waar leraren, maatschappelijke organisaties, vakverenigingen en experts een belangrijke bijdrage aan hebben geleverd. Binnen de gegeven tijd en de gegeven opdracht konden vakspecifieke vraagstukken echter nog niet nader worden uitgewerkt. Die nadere uitwerking zal moeten plaatsvinden voordat de vervolgfase, het ontwikkelen van kerndoelen, van start gaat. Het gaat specifiek om het uitwerken van de referentiekaders, de vakspecifieke uitwerking van de denk- en werkwijzen in een doorlopende leerlijn, het vakspecifiek uitwerken van de conceptbouwstenen en het uitlijnen van Burgerschap en Mens & Maatschappij. In deze uitwerking kunnen wetenschappers, vakdidactici, lerarenopleiders, leraren en ontwikkelteamleden de afzonderlijke disciplines binnen het leergebied herkenbaar versterken.
Bovenbouw vo
Leerlingen in de bovenbouw van het vo kiezen geen leergebied maar kiezen één of meer Mens & Maatschappij-vakken. Het is daarom aan te bevelen dat de bouwstenen voor de bovenbouw, indien deze nog worden ontwikkeld, per schoolvak worden uitgewerkt. Een uitzondering daarop vormt de bovenbouw van VMBO BK waar in de voorstellen voor de bovenbouw gepleit wordt om de mogelijkheden te verkennen om te komen tot een schoolvak Mens & Maatschappij.
Overladenheid en samenhang
Eén van de doelstellingen van curriculum.nu is het terugdringen van de overladenheid. De leergebieden zullen beter op elkaar moeten worden afgestemd om overladenheid te voorkomen. Voor het po is onze aanbeveling dan ook om aanpalende leergebieden in samenhang uit te werken. De leergebieden Mens & Maatschappij, Mens & Natuur en Burgerschap hebben veel raakvlakken.
Nascholing
Daarnaast zal er nagedacht moeten worden over de implicaties voor de nascholing van leraren, met name voor nieuwe onderdelen binnen het curriculum zoals de (vakoverstijgende) denkwijzen.
-
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)
Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
- Maak inzichtelijk hoe de verschillende M&M vakken zich in de bovenbouw tot elkaar verhouden. Onderzoek daarbij verschillende varianten, zoals het leggen van relaties op het gebied van de maatschappelijke vraagstukken en/of het benoemen van gemeenschappelijke denk- en werkwijzen.
- Onderzoek hoe de voor Mens & Maatschappij geformuleerde denk- en werkwijzen aansluiten bij en invulling kunnen krijgen bij de afzonderlijke M&M vakken.
- Schenk aandacht aan de maatschappelijke vraagstukken in de afzonderlijke amenprogramma's van de Mens & Maatschappij-vakken.
Onderzoek daarbij verschillende scenario's om dit zichtbaar te maken. (Bijvoorbeeld: een integrale behandeling van één of meerdere maatschappelijke vraagstukken in alle Mens & Maatschappij-vakken; de keuze voor één of meerdere maatschappelijke vraagstukken die in een specifiek Mens & Maatschappij-vak aan de orde komen.) - Besteed bij een herziening van de examenprogramma's (blijvend) aandacht aan een goede niveaudifferentiatie voor vmbo, havo en vwo.
- Verken de mogelijkheden voor een examenprogramma voor een gezamenlijk Mens & Maatschappij-vak (leergebied) in de bovenbouw van vmbo-bb en vmbo-kb.
Onderzoek in hoeverre dit in deze leerwegen een alternatief kan zijn voor de vakken aardrijkskunde en geschiedenis en bij voorkeur ook maatschappijkunde en economie.
Op dit moment worden deze afzonderlijke Mens & Maatschappij-vakken in bovenbouw van vmbo-bb en -kb voor relatief kleine aantallen leerlingen en enigszins versnipperd aangeboden. - Breng waar nodig balans aan tussen de omvang van de examenstof die getoetst wordt in het centraal- en schoolexamen gerelateerd aan de studielast.
Het centraal examen heeft een weging van 50% van het eindcijfer, maar de studielast die centraal getoetst wordt omvat bij enkele Mens & Maatschappij-vakken meer dan 50%. Hierdoor wordt de specifieke rol van het schoolexamen te klein. Een voldoende kwaliteitsborging van de schoolexamens is in dit opzicht van belang. - Onderzoek de rol van taal bij de Mens & Maatschappij-vakken (met name in de examens).
Dit kan betrekking hebben op begripsformuleringen (eenduidigheid) en/of het gebruik van handelingswerkwoorden. Ook de ontwikkelingen op het gebied van taalgericht vakonderwijs kunnen verder verkend worden.
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen.
Aardrijkskunde
Algemeen
- Behoud in het vak de integratie tussen Mens & Maatschappij (sociale geografie) en Mens & Natuur (fysische geografie).
Inhouden
- Zorg voor een gelijke structuur in de examenprogramma's vmbo, havo en vwo om doorstroming beter te maken.
Vmbo werkt vanuit eigen regio naar hoger schaalniveau voor zes thema's met meerdere regionale contexten op het hoogste schaalniveau. Breng het aantal regio's in vmbo terug. Havo/vwo werkt vanuit mondiaal schaalniveau via regionale contexten naar eigen regio en past daar relevante inhouden op toe. Kies een eenduidige opbouw. - Werk de maatschappelijke vraagstukken (Globalisering, Duurzame ontwikkelingen, Technologie en Ongelijkheid) in samenhang uit met de huidige examenprogramma's en zorg ervoor dat ze herkenbaar terugkomen in de examenprogramma's bijvoorbeeld d.m.v. symbolen.
De maatschappelijke thema's zijn al herkenbaar vertegenwoordigd in de examenprogramma's havo/vwo: globalisering (ce en se), duurzaamheid (se vwo) en technologie (ce). In vmbo komt duurzaamheid terug bij ce en se. Technologie in mindere mate (ce) en globalisering niet. Het vergroten van de zichtbaarheid van deze bouwenstenen komt de samenhang ten goede. - Werk uit hoe de geografische inhoud in het vervolgonderwijs en in de beroepscontext een rol spelen.
Geografische inhoud (inhoud/denk- en werkwijzen) wordt op veel vervolgopleidingen en in de beroepscontext toegepast maar dat is niet zichtbaar voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Maak de relevantie hiervan duidelijk in het examenprogramma. - Zorg voor eenduidig taalgebruik over de niveaus en vakken heen waarbij taalgericht vakonderwijs een plaats heeft.
Het is aan te bevelen om het aanleren van geografisch taalgebruik en breder de denk- en redeneerwijzen beter af te stemmen over vakken heen (Mens & Maatschappij en Mens & Natuur).
Denk- en werkwijzen
- Breng het examenprogramma vmbo in lijn met Mens & Natuur grote opdracht Aarde en denkwijzen Mens & Natuur grote opdracht Systemen en Schaal, verhouding en hoeveelheid. Voor een goede doorstroming van vmbo naar havo mist het examenprogramma vmbo endogene processen. Voeg dit specifieke onderdeel toe aan het examenprogramma vmbo. Dit betreft zowel kennis als denkwijzen.
- Gebruik denk- en werkwijzen Mens & Maatschappij om stereotypen en stigmatiserende ideeën te ontkrachten/objectiveren.
Geconstateerd is dat de examenprogramma's 'technisch toetsen'. Dit leidt in voorkomende gevallen tot stereotypen en stigmatiserende ideeën. Juist de Mens & Maatschappij-denkwijzen gericht op het persoonlijke en in relatie naar de ander (denken vanuit de ander en jezelf; denken vanuit keuzes en verantwoordelijkheden; denken in betekenis) komen nog niet goed tot hun recht. Zorg dat de examenprogramma's meer deze Mens & Maatschappij-denkwijzen toetsen. - Laat het belang van Technologie zien door actief gebruik te maken van ict en data en daar mee leren omgaan via werkwijzen Informatie verwerven en verwerken (Mens & Maatschappij) en Modelgebruik- en ontwerp (Mens & Natuur) in de examenprogramma's. Gebruik daarvoor zowel de techniek (GIS) als inhoud Serious gaming om de doelstellingen te halen.
Het gebruik van Technologie zoals verwoord in grote opdracht Technologie biedt veel kans binnen de examenprogramma's Aardrijkskunde toegepast te kunnen worden. Het is aan te bevelen om ruimte in het examenprogramma te reserveren voor Technologie in de breedste zin.
Vakspecifiek
- Formuleer leerdoelen (eindtermen) voor de bovenbouw waarin het integratieve karakter tussen mens- (sociale geografie) en natuurvakken (fysische geografie) terugkomt.
De samenhang tussen Mens & Maatschappij en Mens & Natuur wordt het best verwoord in de relatie mens-natuur zoals deze is beschreven in de visies beider leergebieden. Er is wederzijdse beïnvloeding die gekenmerkt wordt door ruimtelijke aspecten en gevolgen en dit dient als zodanig terug te komen in de examenprogramma's. - Formuleer leerdoelen die verbonden zijn met een opbouwend geografisch wereldbeeld waarin regio's (op verschillende schaalniveaus) een plaats hebben.
Een opbouwend wereldbeeld komt tot stand door een verbredende en verdiepende combinatie van kennisinhouden met denk- en werkwijzen uit de leergebieden. Het is aan te bevelen om geografisch wereldbeeld een duidelijkere plaats te geven in het examenprogramma.
Economische vakken
Toelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo.
Algemeen
- Maak bij een vernieuwing van de examenprogramma's voor economie vmbo, economie havo/vwo en bedrijfseconomie havo/vwo duidelijk hoe het programma zich verhoudt tot de andere Mens & Maatschappij-vakken. Daarbij kan specifiek gekeken worden naar de thema's uit de Grote Opdrachten en de gemeenschappelijke denkwijzen en werkwijzen.
- Stem definities van de gemeenschappelijke Mens & Maatschappij-concepten en begrippen die bij de vakvarianten van de economische vakken worden gebruikt af met de definities die bij de andere Mens & Maatschappij-vakken worden gebruikt. Maak in voorkomende gevallen duidelijk wat het 'eigene' van de economische vakken is in de beschrijving van het betreffende concept/begrip.
- Streef naar een identiek begrippenkader als het gaat om handelingswerkwoorden in combinatie met toetsvragen (uitleggen, toelichten etc.).
- Zorg voor eenduidig taalgebruik over de niveaus en vakken heen waarbij taalgericht vakonderwijs een plaats heeft.
Inhouden
- Pas waar mogelijk de inhouden van de grote opdrachten toe in de programma’s van de economische vakken. In principe zijn de meeste grote opdrachten toepasbaar en als het gaat om de grote opdrachten gekoppeld aan mondiale thema's grotendeels herkenbaar voor de verschillende economische vakken.
- Schenk ook in de examenprogramma's expliciet aandacht aan de grote maatschappelijke vraagstukken globalisering, duurzame ontwikkeling, technologie en ongelijkheid. Deze vraagstukken zouden vanuit de actualiteit en persoonlijke leefwereld van leerlingen kunnen worden benaderd.
- Maak in de examenprogramma's economische vakken zichtbaar gebruik van life events en hun financieel-economische betekenis voor het individu/ gezin. Het staat ook in de visie van Mens Maatschappij verwoord, dat de maatschappelijke ontwikkelingen die worden bestudeerd zoveel mogelijk bij de actualiteit en persoonlijke leefwereld moeten aansluiten.
Denkwijzen en werkwijzen
- Onderzoek of de denk en werkwijzen Mens & Maatschappij een op een ook toepasbaar zijn voor de economische vakken of dat er toch vakspecifieke denk- en werkwijzen moeten worden toegevoegd die in andere leergebieden zijn geëxpliciteerd (denk aan wiskunde en grafische vaardigheden, maar ook modelmatig denken en werken) maar ook zaken als 'realistisch schatten van uitkomsten'.
- Schenk in de examenprogramma's economische vakken aandacht aan 'denken vanuit meerdere economische belangen' en het belang van strategisch denken. (werkgever versus werknemer, leverancier versus afnemer). Onderscheid evenwichtige en niet-evenwichtige situaties. Ga uit van toenemende abstractie richting vwo.
- Maak LOB echt onderdeel van het curriculum. Zorg dat het duidelijk zichtbaar is via een sectorspecifieke leerlijn en benoem de rol van de economische vakken en de lespraktijk nadrukkelijk. Economische vakken kunnen veel zicht bieden op het functioneren van organisaties en de mogelijke beroepen, maar ook afwegingsvraagstukken (loondienst/ ondernemerschap) zitten expliciet in het programma. Ook als het gaat om betekenisgeven hebben de economische vakken veel aanknopingspunten (zoals invulling van ondernemerschap en het daaraan betekenis geven van verschillende waarden).
- Zorg dat de drie werkwijzen van Mens & Maatschappij herkenbaar terugkomen in de programma's van economische vakken. Bij de werkwijze 'onderzoeken' kan voor economie de koppeling gelegd worden met de onderbouwing van standpunten met (wetenschappelijk) bewijs. De werkwijze 'waarderen, redeneren en beargumenteren' kan nadrukkelijker dan nu het geval is opgenomen worden en als het gaat om typisch (bedrijfs-) economische redeneringen expliciet worden geïllustreerd.
Vak- en sectorspecifiek
- Zorg bij invulling van de examenprogramma's economie vmbo voor zichtbare aansluiting als het gaat om de programma's bedrijfseconomie en economie havo.
- Besteed in het vmbo als het gaat om het vervolgtraject naar de havo naast de rekenvaardigheden gericht aandacht aan conceptueel vermogen en het komen tot meer redeneren vanuit verschillende perspectieven.
Filosofie
Algemeen
- Zorg voor eenduidig taalgebruik over de niveaus en vakken heen waarbij taalgericht vakonderwijs een plaats heeft. Het is aan te bevelen om het aanleren van filosofisch productief taalgebruik en breder de denk- en redeneerwijzen beter af te stemmen over de vakken heen.
- Streef waar mogelijk naar een identiek begrippenkader. Voor filosofie is hierbij belangrijk de koppeling tussen enerzijds vakspecifieke denkvaardigheden begrijpen, analyseren, creëren en kritiseren en anderzijds handelingswerkwoorden in toetsing.
Inhouden
- Handhaaf in de bovenbouw van havo en vwo de combinatie van brede kerndomeinen en wisselende examenonderwerpen over actuele thema’s. Schenk bij de examenonderwerpen expliciet aandacht aan de maatschappelijke vraagstukken uit GO 8.
- Handhaaf voor de havo bovenbouw de bestaande kerndomeinen Ethiek, Wijsgerige antropologie en Sociale filosofie in aansluiting op de grote opdrachten van het leergebied Mens & Maatschappij.
- Handhaaf voor het vwo bovenbouw de bestaande kerndomeinen Ethiek en Wijsgerige antropologie in aansluiting op de grote opdrachten van het leergebied Mens & Maatschappij.
- Handhaaf voor het vwo bovenbouw de bestaande kerndomeinen Kennistheorie en Wetenschapsfilosofie. Deze zijn niet zozeer herkenbaar in het huidige leergebied Mens & Maatschappij maar voor de bovenbouw leerlingen filosofie van het vwo noodzakelijk vanwege de aansluiting naar het wetenschappelijk onderwijs.
- Onderzoek hoe voor het havo – in aansluiting op de werk- en denkwijzen van Mens & Maatschappij én Burgerschap - aspecten van kentheorie (als kritisch denken of oordelend vermogen) in de vaardigheden kunnen worden opgenomen.
- Laat onderzoeken hoe een (eind)examenvak filosofie voor de bovenbouw van vmbo-gt dat inhoudelijk aansluiting zoekt op Grote Opdrachten en bouwstenen van Mens & Maatschappij eruit kan zien, en start daar in de realisatiefase van curriculum.nu enkele pilots mee.
- Laat onderzoeken of en hoe in beroepsprofielen zoals bijvoorbeeld Zorg en Welzijn en Horeca keuzedelen kunnen worden ontwikkeld waarin filosofische / beroepsethische invalshoeken worden gecombineerd met kritisch denken als een uitwerking van de denk- en werkwijzen Mens & Maatschappij.
Denkwijzen en werkwijzen
- Laat onderzoeken of en hoe de denk- en werkwijzen zoals die gespecificeerd zijn voor het leergebied Mens & Maatschappij voldoende aansluiten bij wat van leerlingen die het vak filosofie in de bovenbouw kiezen wordt verwacht. Speciale aandacht verdient de reflectie op kennis en wetenschap. Dit is een verdieping van de werkwijze Onderzoeken (bouwsteen 10.2).
- Werk de werkwijze Waarderen, redeneren en argumenteren (bouwsteen 10.3) voor de bovenbouwleerlingen filosofie uit als synthetisch denken en schrijven, waarbij een metastandpunt ingenomen kan worden en leerlingen leren epistemische opvattingen te herkennen en te kritiseren.
Geschiedenis
Inhouden
- Gebruik het kader van grote opdrachten zoals dat door het ontwikkelteam M&M ontwikkeld is als leerstofkeuzeinstrument, óók voor de constructie van eindexamenprogramma's havo en vwo en in mindere mate ook het vmbo.
- Overweeg daarbij de behandeling van inhouden, zoals omschreven door GO7 (Macht en gezag) in alle programma's verplicht te stellen.
- Zorg er daarbij voor dat er binnen de vakken geschiedenis en maatschappijleer duidelijkheid wordt geschapen over het gebruikte vocabulaire rond staatsinrichting en er een heldere 'boedelverdeling' komt over het behandelen van de wording (geschiedenis) en de werking (maatschappijleer) van de democratische rechtsstaat.
- Handhaaf de ontstane verschillen in behandelde / getoetste tijdvakken tussen de (eind)examenprogramma's vmbo, havo en vwo.
- Laat het programma voor het CSE geschiedenis in vmbo-gt op hoofdlijnen intact, maar verbind dit wel meer nadrukkelijk met het te ontwikkelen chronologische referentiekamer, om zo de horizontale doorstroom (het 'stapelen') te verbeteren.
Denkwijzen en werkwijzen
- Laat onderzoeken hoe de denk- en werkwijzen zoals die gespecificeerd zijn voor het leergebied Mens & Maatschappij zich precies verhouden tot bij wat van leerlingen die het vak geschiedenis in de bovenbouw kiezen aan vaardigheden wordt verwacht.
- Laat onderzoeken met welke denkwijze(n), de toekomst annex het denken in scenario's ingang kan vinden in het geschiedenisonderwijs c.q. in de historische vaardigheden.
- Onderzoek of en hoe ook voor het vak geschiedenis ijkmaten te ontwikkelen zijn voor de reëel te verwachten taalproductie van leerlingen in verschillende sectoren en in verschillende jaarlagen.
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkunde
Toelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven.
Algemeen
- Maak bij een eventuele vernieuwing van de examenprogramma's duidelijk hoe deze programma’s zich verhouden tot de andere Mens & Maatschappij-vakken.
Daarbij kan specifiek gekeken worden naar de thema's uit de grote opdrachten en de gemeenschappelijke denkwijzen en werkwijzen. - Stem definities van de gemeenschappelijke Mens & Maatschappij concepten en begrippen die bij maatschappijleer worden gebruikt af met de definities die bij de andere Mens & Maatschappij-vakken worden gebruikt.
Maak in voorkomende gevallen duidelijk wat het 'eigene' van maatschappijleer is in de beschrijving van het betreffende concept/begrip (met name vanuit een politicologische en sociologische invalshoek). - Zorg waar mogelijk dat de grote opdrachten en bouwstenen van het leergebied burgerschap, in relatie met die van het leergebied Mens & Maatschappij, geborgd worden in de programma’s van maatschappijleer.
- Benut de functie van maatschappijleer als gemeenschappelijke basis van de Mens & Maatschappijvakken. Het gemeenschappelijke vak maatschappijleer is immers als enige Mens & Maatschappij-vak verplicht voor alle leerlingen in de bovenbouw van vmbo en havo/vwo.
- Neem de actualiteit expliciet op in de examenprogramma’s van maatschappijleer. Actualiteit heeft nu alleen binnen het programma maatschappijwetenschappen havo/vwo expliciet een plek.
- Het examenprogramma voor maatschappijwetenschappen (havo/vwo) is net vernieuwd. Dit programma bevat een aantal kernconcepten die ontleend zijn aan de sociologie en politicologie en voor een belangrijk deel aansluiten bij de concepten van M&M. Voorgesteld wordt om dit programma op korte termijn niet te wijzigen. Mocht er op termijn een wijziging worden doorgevoerd, bouw dan waar mogelijk voort op de Grote Opdrachten en bouwstenen van Mens & Maatschappij.
- Het examenprogramma voor maatschappijkunde (vmbo) is sterk verouderd en zou op korte termijn vernieuwd moeten worden. Bij de wijziging van dit programma kan waar mogelijk aangesloten worden bij de grote opdrachten en bouwstenen van het leergebied Mens & Maatschappij in de onderbouw VO.
Inhouden
- Pas waar mogelijk de inhouden van de grote opdrachten toe in de programma’s van maatschappijleer.
Deze zijn alle toepasbaar en grotendeels herkenbaar binnen maatschappijleer. Voor maatschappijwetenschappen (recent vernieuwd) kunnen de GO gekoppeld worden aan de structuur van de hoofdconcepten (en vraagstukken): vorming, verhouding, binding, en verandering. - Schenk aandacht aan de grote maatschappelijke vraagstukken globalisering, duurzame ontwikkeling, technologie en ongelijkheid. Deze bouwstenen kunnen het betekenisvolle karakter van maatschappijleer versterken.
- Leg bij maatschappijleer expliciet relaties tussen de theorie (met soms abstracte concepten en structuren) en het persoonlijke leven en de maatschappelijke actualiteit.
- Zorg er voor dat er binnen de vakken geschiedenis en maatschappijleer duidelijkheid wordt geschapen over het gebruikte vocabulaire rond staatsinrichting en er een heldere 'boedelverdeling' komt wat betreft het behandelen van de wording (geschiedenis) en de werking (maatschappijleer) van de democratische rechtsstaat.
Denkwijzen en werkwijzen
- Integreer in algemene zin de denkwijzen van Mens & Maatschappij in de vakvarianten voor maatschappijleer. Deze denkwijzen sluiten goed aan bij maatschappijleer.
- Schenk bij maatschappijleer met name ook aandacht aan 'denken vanuit meerdere perspectieven' en 'denken vanuit de ander en jezelf'.
- Geef bij maatschappijleer invulling aan het denken in betekenisgeving, in die zin dat er een relatie gelegd wordt met het nadenken over studiekeuze, loopbaan en arbeidsproces. Hier ligt ook een verbinding met burgerschap.
- Zorg dat de drie werkwijzen van Mens & Maatschappij herkenbaar terugkomen in de programma's van maatschappijleer. Bij de werkwijze 'onderzoeken' kan voor maatschappijwetenschappen de koppeling gelegd worden met de onderbouwing van standpunten met (wetenschappelijk) bewijs. De werkwijze 'waarderen, redeneren en beargumenteren' kan nadrukkelijker dan nu het geval is opgenomen worden.
Vak- en sectorspecifiek
- Zorg bij de invulling van maatschappijleer en maatschappijkunde in het vmbo voor een betere aansluiting met maatschappijleer en maatschappijwetenschappen in het havo/vwo. Dit om de doorstroming vanuit het vmbo naar havo/vwo te verbeteren. De concepten en thema's uit de Grote Opdrachten en de voorgestelde denkwijzen en werkwijzen kunnen hierbij richting geven.
- Schenk bij maatschappijleer in het vmbo meer aandacht aan specifieke denkwijzen. In de preambule van het programma is er wel aandacht voor informatieverwerking, maar nauwelijks voor toepassing.
- Download alle voorstellen en aanbevelingen als PDF
Visie op het leergebied
In de visie beschrijft het ontwikkelteam de relevantie, essentie en positie van het leergebied binnen het onderwijs.
Visie op het leergebied Mens & Maatschappij
Inleiding
Deze visie betreft het leergebied Mens & Maatschappij voor zowel het primair onderwijs (po) als het voortgezet onderwijs (vo). Het leergebied gaat over de relatie tussen de mens en zijn (maatschappelijke) omgeving, hier en daar – in het verleden, het heden en in de toekomst. Vanuit de huidige doelen gezien, omvat het leergebied de kerndoelen 'Oriëntatie op jezelf en de wereld'[1] (po), de kerndoelen 'Mens & Maatschappij' (onderbouw vo) en de eindtermen van de schoolvakken aardrijkskunde, economie en bedrijfseconomie, filosofie, geschiedenis, maatschappijleer, maatschappijkunde en maatschappijwetenschappen (bovenbouw vo). Scholen zijn autonoom op basis van eigen onderwijskundige en organisatorische keuzes invulling te geven aan het leergebied Mens & Maatschappij.
Het leergebied Mens & Maatschappij
Het leergebied Mens & Maatschappij kijkt naar de wereld als leefomgeving van de mens en de mens als onderdeel van die wereld. Door vanuit meerdere perspectieven naar de soms complexe en steeds veranderende wereld om hen heen te kijken, leren leerlingen die wereld te begrijpen. Mens & Maatschappij biedt concepten, denkwijzen en werkwijzen om ontwikkelingen, verschijnselen en vraagstukken niet alleen te begrijpen, maar erover ook een mening te vormen, die te waarderen en te beoordelen. Met dit als basis kunnen leerlingen in voorkomende gevallen weldoordachte keuzes van persoonlijk en algemeen belang maken. Tevens draagt het leergebied eraan bij dat leerlingen begrip krijgen voor de wijze waarop mensen in andere tijden of op andere plaatsen hun keuzes gemaakt hebben of maken.
Het leergebied sluit aan op de interesses, leefwereld en ontwikkelingsfase van de leerling maar stopt daar niet. Mens & Maatschappij beoogt leerlingen met nieuwe werelden in contact te brengen, om vanuit nieuwe perspectieven te leren kijken en om vragen op te werpen. Het is van belang om de buitenwereld (het terrein van het leergebied) letterlijk en figuurlijk de klas in te brengen, maar ook om met leerlingen de buitenwereld (de omgeving, nationaal of internationaal) in te trekken.
Door het leergebied Mens & Maatschappij ontwikkelen leerlingen een brede en genuanceerde kijk op en persoonlijke betrokkenheid bij de wereld om hen heen en zijn zij aan het eind van hun schoolloopbaan voldoende toegerust voor de volgende stap in hun persoonlijk en maatschappelijk leven.
Ontwikkelingen in de samenleving
Om aan te sluiten bij de ontwikkelingen in de samenleving worden in elk geval de maatschappelijke vraagstukken globalisering, technologie en duurzame ontwikkeling behandeld. Binnen Mens & Maatschappij bieden de vakken, zowel afzonderlijk als in samenhang, diverse perspectieven waarmee leerlingen zich leren verhouden tot deze ontwikkelingen.
Leerlingen leren bijvoorbeeld historisch en geografisch denken en redeneren, ontwikkelen zo historisch en geografisch besef en vormen zich een beeld van de wereld. Daarnaast leren ze keuzes te maken vanuit economisch besef, fundamentele (filosofische) vragen te stellen, ontwikkelen ze democratisch bewustzijn en doen ze kennis van de rechtsstaat op. De contexten, concepten, denkwijzen en werkwijzen binnen het leergebied vormen het gereedschap en de gemeenschappelijke taal waarmee de samenleving gekend en geduid kan worden.
De ontwikkelingen die aan de orde komen moeten verwonderen, prikkelen en zoveel mogelijk aansluiten bij de actualiteit en de narratieven (persoonlijke verhalen) van leerlingen. Dit zou uitgangspunt moeten zijn om te komen tot vakinhoudelijke keuzes en een dusdanige selectie van onderwerpen waardoor overladenheid voorkomen wordt en er ruimte blijft om onderwerpen uit te diepen.
Mens & Maatschappij en de drie hoofddoelen van onderwijs
Binnen Mens & Maatschappij zijn kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming sterk verweven. Het terrein van het leergebied is immers de samenleving waarin de leerling nu en later zijn plek inneemt en hij als persoon tot ontwikkeling komt, en waarbij hij zich betrokken kan voelen. Door leerlingen te leren nadenken over verleden, heden en toekomst en hun rol daarin (vervolgopleiding, wonen en werken) draagt het leergebied bij aan het doeldomein kwalificatie. Hiervoor is een gedegen kennis van de wereld en beheersing van denkvaardigheden noodzakelijk. In het leergebied wordt er vanuit verschillende perspectieven naar informatie gekeken. Door middel van vakspecifieke benaderingen kan deze informatie systematisch worden omgezet naar kennis.
Binnen Mens & Maatschappij gaat het over waarden, normen en cultuurkenmerken. Daarnaast gaat het om het begrijpen, vergelijken en waarderen van verschijnselen binnen de hedendaagse pluriforme samenleving. De leerlingen denken na over keuzes die in de samenleving worden gemaakt en de consequenties hiervan voor bijvoorbeeld interpersoonlijke relaties, internationale betrekkingen of duurzame ontwikkeling. Daarin draagt het leergebied bij aan het doeldomein socialisatie.
Het vermogen van de mens om om te gaan met zichzelf, met anderen en met de wereld die hen omringt (sociaal-emotioneel leren) is een voorwaarde om hen bewust te laten worden van de eigen identiteit, autonomie, hun eigen grenzen en die van anderen (subjectivering). Daarin draagt het leergebied bij aan het doeldomein persoonsvorming, dit is leergebiedoverstijgend. Door hen te begeleiden bij het zoeken naar en kritisch denken over waarheidsvinding en maatschappelijke ontwikkelingen, persoonlijke drijfveren, waarden, normen, motivaties en ambities draagt Mens & Maatschappij bij aan de subjectivering van leerlingen. Hoe verhoud jij je tot de wereld en de wereld zich tot jou?
Samenhang binnen het leergebied en daarbuiten
a. Samenhang binnen het leergebied
In een steeds complexere wereld is het van groot belang dat leerlingen worden toegerust om samenhang binnen en tussen de grote actuele (mondiale) ontwikkelingen en vraagstukken te zien. Mens & Maatschappij is bij uitstek het leergebied waar leerlingen vanuit de diverse perspectieven inzicht krijgen in de wereldproblematiek, in ontwikkelingen vroeger en nu, hier en elders. Om leerlingen een eigen coherent en genuanceerd wereld- en mensbeeld te laten ontwikkelen, is het essentieel dat leerlingen leren hoe de verschillende (schoolvak)perspectieven op de werkelijkheid samenhangen. Daarom is het van belang dat er samenhang komt tussen de doelen van de verschillende Mens & Maatschappij- vakken en verschillende leergebieden (zoals bij OJW in het basisonderwijs nu al samenhang is tussen de leergebieden Mens & Maatschappij en Mens & Natuur).
Hiermee worden de kennis en vaardigheden vanuit de verschillende disciplines betekenisvoller. Dit kan door brede Mens & Maatschappij-concepten te kiezen die vanuit verschillende (vak)perspectieven kunnen worden ingekleurd. Vakspecifieke kennis en vaardigheden worden niet uit het oog verloren; afzonderlijke vakbegrippen en vakvaardigheden blijven van belang.
De selectie van Mens & Maatschappij-kernconcepten en vaardigheden kan (in po en vo) zorgen voor meer samenhang en minder overlap tussen de afzonderlijke vakken. Door leerlingen (dezelfde) concepten toe te laten passen in diverse maatschappelijke contexten kan ruimte gecreëerd worden. De benadering van actuele vraagstukken vanuit verschillende gezichtspunten werkt ook motiverend, appelleert aan de creativiteit van leerlingen en draagt bij aan het bereiken van meer diepgang. Deze benadering sluit aan bij ontwikkelingen in de samenleving en de behoefte van het vervolgonderwijs aan leerlingen die een multidisciplinaire wijze van werken kennen. In dit opzicht kan Mens & Maatschappij bijdragen aan een betere (start)kwalificatie.
b. Samenhang tussen het Mens & Maatschappij en andere leergebieden
Samenhang, overlap en raakvlakken zijn er op het gebied van:
- Burgerschap, waar het bijvoorbeeld gaat om thema’s en aspecten als democratie, rechtsstaat en maatschappelijke betrokkenheid;
- Mens & Natuur waar het bijvoorbeeld gaat om natuurlijke aspecten, fysische geografie en ethische vraagstukken;
- Digitale geletterdheid waar het bijvoorbeeld gaat om het omgaan met digitale informatie, de invloed van technologie op onze samenleving en economie en hoe je jezelf daartoe verhoudt;
- Rekenen & Wiskunde waar het bijvoorbeeld gaat om het gebruik van rekenvaardigheid bij met name economie en aardrijkskunde;
- Nederlands waar het bijvoorbeeld gaat om de vaardigheden formuleren, redeneren en informatie interpreteren;
- Kunst & Cultuur waar het gaat om bijvoorbeeld cultuurgeschiedenis, culturele diversiteit en identiteitsvorming;
- Bewegen & Sport wanneer het bijvoorbeeld gaat om omgaan met anderen, jezelf kennen en manieren van denken en (praktisch) handelen.
c. Samenhang tussen (kennis en) vaardigheden in het leergebied Mens & Maatschappij en brede vaardigheden
Gezien de belangrijke rol die Mens & Maatschappij speelt bij de drie doeldomeinen van onderwijs is het vanzelfsprekend dat alle brede vaardigheden, in meer of mindere mate, in het leergebied aan bod komen. Het gaat echter nooit om vaardigheden alleen; kennis is altijd voorwaardelijk. Om leerlingen toe te rusten voor de maatschappij en ze te vormen tot bewust denkende, handelende en keuze makende burgers zijn enkele van deze brede vaardigheden van specifiek belang voor Mens & Maatschappij: kritisch denken, sociaal-culturele vaardigheden, probleemoplossend denken en (praktisch) handelen. Deze vaardigheden zijn ook van belang met het oog op de doorstroming naar vervolgonderwijs (beroepsopleiding en hoger onderwijs).
Kritisch denken is nodig om vanuit meerdere perspectieven informatie te interpreteren, analyseren, evalueren en waarderen. Doordat leerlingen vanuit verschillende perspectieven culturen leren (h)erkennen en respectvol leren omgaan met andere visies, uitingen en gedragingen, en zich bewust leren worden van hun individuele en collectieve verantwoordelijkheid en handelen in de samenleving, worden bij Mens & Maatschappij ook sociaal-culturele vaardigheden ontwikkeld.
Bij onderzoeksopdrachten binnen Mens & Maatschappij is veel aandacht voor probleemoplossend denken en (praktisch) handelen. Leerlingen signaleren niet alleen (grote en kleine) maatschappelijke problemen, maar werken ook aan oplossingsstrategieën en modellen om op basis daarvan besluiten te nemen.
Verbeterde doorlopende leerlijn en doorstroom
Het leergebied Mens & Maatschappij moet zich meer dan nu het geval is richten op een betere doorstroom van het po naar het vo, binnen het vo (van onderbouw naar bovenbouw), en van het vo naar mbo, hbo en wo. Van jongs af aan komen leerlingen in aanraking met informatie vanuit de wereld om hen heen. De samenhangende perspectieven binnen Mens & Maatschappij bieden de leerlingen in- en overzicht om zich een (evenwichtig) mens- en wereldbeeld te vormen. De samenhang binnen Mens & Maatschappij moet vanaf het po tot en met de bovenbouw van het vo duidelijk aanwezig en herkenbaar zijn. Het benoemen van gezamenlijke concepten, brede en vakvaardigheden is dan een voorwaarde.
Voor een goede doorstroom van het po naar het vo, en binnen het vo is het belangrijk dat alle leerlingen op bepaalde momenten in hun schoolloopbaan duidelijk omschreven Mens & Maatschappij-kennis en -vaardigheden beheersen. In de huidige onderwijspraktijk wordt na doorstroom naar vervolgonderwijs nog te vaak gestart op een lager dan gemiddeld niveau of wordt leerstof herhaald, om te zorgen dat alle leerlingen aanhaken. Dat doet geen recht aan het niveau waarmee veel leerlingen al instromen. Herhaling van reeds gekende leerstof motiveert niet en doet afbreuk aan efficiënt onderwijs. Daarom is een doorlopende leerlijn van belang, waarbij bij het formuleren van kerndoelen en eindtermen binnen de onderscheiden onderwijssectoren zoveel mogelijk rekening gehouden wordt met de verschillende kwaliteiten en competenties van de leerlingen.
Grote opdrachten (essenties van het leergebied)
Klik op een knop om de inhoud van een grote opdracht te zien. Ook kunt u dan de daarbij behorende bouwstenen bekijken om te zien hoe dit is uitgewerkt voor de verschillende fasen in het onderwijs. Als u niets aanklikt, ziet u hieronder alle bouwstenen voor dit leergebied.
Bouwstenen (uitwerking in kennis en vaardigheden)
Titel van de bouwsteen | Primair onderwijs | Onderbouw VO | Bovenbouw VO | |
---|---|---|---|---|
Plaats en ruimte MM01.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM01.1 - Plaats en ruimteLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangMens & Natuur
Rekenen & Wiskunde
Leergebied Engels / MVT
MM01.1 - Plaats en ruimte - ToelichtingDe plaats waar verschijnselen, ontwikkelingen en vraagstukken zich afspelen, is van belang. Gemeenschappelijke kennis over gebieden, de spreiding van verschijnselen en patronen bieden leerlingen houvast bij het ordenen en duiden van (nieuwe) informatie. Gebieden veranderen echter voortdurend en dit heeft gevolgen voor de (beleving van) de leefomgeving van inwoners. Kennis over hoe veranderingen van gebieden tot stand komen en hoe gebieden elkaar beïnvloeden, helpt leerlingen deze veranderingen te duiden en te verklaren. |
Leerlingen bouwen een geografisch wereldbeeld op wat betreft de indelingen van gebieden; de spreiding van verschijnselen; veranderingen in gebieden en hoe gebieden elkaar beïnvloeden. MM01.1 - Plaats en ruimte - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren dat gebieden verschillen op basis van eenvoudige kenmerken zoals bos, wonen en belevingsaspecten zoals gevaarlijk, mooi of lelijk. Leerlingen leren dat gebieden voortdurend veranderen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen bouwen een geografisch wereldbeeld op wat betreft de indelingen van gebieden; de spreiding van verschijnselen; veranderingen in gebieden en hoe gebieden elkaar beïnvloeden. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen verdiepen hun geografisch wereldbeeld wat betreft relaties tussen gebieden, schaalniveaus, spreiding van verschijnselen, ruimtelijke ontwikkelingen en tegenstrijdig ruimtegebruik. MM01.1 - Plaats en ruimte - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen verbreden en verdiepen hun geografisch wereldbeeld wat betreft relaties tussen gebieden, schaalniveaus, spreiding van verschijnselen, ruimtelijke ontwikkelingen en tegenstrijdig ruimtegebruik. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Tijd en chronologie MM02.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM02.1 - Tijd en chronologieLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangMens & Natuur
Kunst & Cultuur
Engels / MVT
Burgerschap
MM02.1 - Tijd en chronologie - ToelichtingKennis van tijdsaanduidingen en tijdsindelingen helpt leerlingen om zaken uit het verleden te ordenen en deze in een historische context te plaatsen. Kennis van tijdsindelingen alleen is echter onvoldoende. Leerlingen hebben ook oriëntatiekennis nodig die invulling geeft aan de tijdsindelingen. De verschillende aspecten van de samenleving (zoals getypeerd in de concepten en contexten van de andere grote opdrachten) zijn door de tijd heen veranderd of onveranderd gebleven. Met historische kennis over deze aspecten, de veranderingen (kantelpunten) en voorbeelden van continuïteit kunnen leerlingen historische en actuele vraagstukken (bijvoorbeeld bestaansverhelderende vragen) in een historische context plaatsen. |
Leerlingen ontwikkelen een historisch referentiekader (tijdsindeling en oriëntatiekennis), waarmee ze kennis over eenvoudige historische gebeurtenissen in een historische context kunnen plaatsen. MM02.1 - Tijd en chronologie - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over voorwerpen, mensen en gebeurtenissen uit het verleden; over ordeningen en eenvoudige tijdsaanduidingen; over veranderingen die bepalend zijn geweest voor het heden of de toekomst. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen ontwikkelen een historisch referentiekader (tijdsindeling en oriëntatiekennis), waarmee ze aanvullende kennis over eenvoudige historische gebeurtenissen in een historische context kunnen plaatsen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen verdiepen en verbreden hun kennis van het historisch referentiekader. Ze leren over de relaties tussen verschillende ontwikkelingen binnen het historisch referentiekader. MM02.1 - Tijd en chronologie - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen verdiepen en verbreden hun kennis van het historisch referentiekader. Ze leren over de relaties tussen verschillende ontwikkelingen binnen het historisch referentiekader. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Keuzegedrag MM03.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM03.1 - KeuzegedragLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangRekenen & Wiskunde
Burgerschap
Digitale Geletterdheid
MM03.1 - Keuzegedrag - ToelichtingMensen en organisaties maken, bewust of onbewust, keuzes in hoe zij hun tijd, aandacht en middelen inzetten (of uitruilen) om te voorzien in hun behoeften. Of en hoe keuzes worden gemaakt, is afhankelijk van vele factoren. Keuzes kunnen voortkomen uit persoonlijke- of maatschappelijke voorkeuren, gewoontes, beleid of strategie en worden zichtbaar in gedrag zoals bij investeren of sparen. Ook omstandigheden (zoals de tijd, plaats en/of culturele context) en beïnvloeding (door anderen) spelen een belangrijke rol. Keuzegedrag verloopt vaak (maar niet altijd) volgens vaste patronen. |
Leerlingen leren over economische keuzes. Ze leren hoe keuzes impulsief of overwogen genomen worden. MM03.1 - Keuzegedrag - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over het maken van keuzes. Ze leren hoe verschillende mensen, verschillende keuzes kunnen maken. En hoe die keuzes (kunnen) worden beïnvloed door eigen voorkeuren en beïnvloeding. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over economische keuzes. Ze leren hoe keuzes impulsief of overwogen genomen worden. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren zelf budgetteren. Ze leren over economische keuzes binnen samenlevingen en de rol van de overheid hierbij. Ze leren hoe keuzes van invloed zijn op de omgeving. MM03.1 - Keuzegedrag - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren zelf budgetteren. Ze leren over economische keuzes binnen samenlevingen en de rol van de overheid hierbij. Ze leren hoe keuzes van invloed zijn de omgeving. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Productie en organisatie MM03.2 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM03.2 - Productie en organisatieLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangRekenen & Wiskunde
Burgerschap
Digitale Geletterdheid
Mens & Natuur
MM03.2 - Productie en organisatie - ToelichtingIndividuen, groepen en organisaties ontwikkelen diensten en producten voor anderen. Anders gezegd: ze produceren om in behoeften te voorzien. Gezinnen leveren voeding en zorg, sportvereniging leveren conditie en spelplezier, de overheid veiligheid en voorzieningen en bedrijven leveren diensten en producten. In de meeste gevallen werken mensen samen om te produceren. Samenwerken is belangrijk bij het maken van afspraken over wat en hoe te produceren en hoe de verdiensten worden verdeeld. Die samenwerking gaat over grenzen heen: producenten kiezen het vestigingsklimaat dat het gunstigst voor hen is. Met veranderende behoeftes en met een veranderend vestigingsklimaat veranderen in de loop der tijd dan ook de producten en diensten. |
Leerlingen leren over de productie en dienstverlening van overheden, bedrijven en niet-commerciële organisaties. Ze leren over de locatiekeuzen van bedrijven en over vormen van samenwerking. MM03.2 - Productie en organisatie - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over beroepen en organisaties. Ze leren dat iedereen in een organisatie een rol heeft bij de totstandkoming van het eindresultaat. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over de productie en dienstverlening van overheden, bedrijven en niet-commerciële organisaties. Ze leren over de locatiekeuzen van bedrijven en over vormen van samenwerking. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren over de rol van de overheid en de werking van de arbeidsmarkt. Ze leren hoe de verdeling van het economisch resultaat wordt beïnvloed. Ze leren grondbeginselen van bedrijfsvoering. MM03.2 - Productie en organisatie - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren over de rol van de overheid en de werking van de arbeidsmarkt. Ze leren hoe de verdeling van het economisch resultaat wordt beïnvloed. Ze leren grondbeginselen van bedrijfsvoering. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Welzijn MM04.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM04.1 - WelzijnLinks naar samenhangende bouwstenenToelichting samenhangMens & Natuur
Burgerschap
Bewegen & Sport
MM04.1 - Welzijn - ToelichtingLeerlingen leren over de elementen die het welbevinden van individuen en het welzijn van groepen beïnvloeden. |
Leerlingen leren over hun eigen welbevinden in relatie tot dat van anderen binnen de groep. Ze leren over welzijn en hoe verschillende samenlevingen aankijken tegen welzijn. MM04.1 - Welzijn - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over hun eigen welbevinden en dat van anderen. Ze leren over hun sociale omgeving en over hun leefomgeving en hoe deze van invloed zijn op hun welbevinden. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over hun eigen welbevinden in relatie tot dat van anderen binnen de groep. Ze leren over welzijn en hoe verschillende samenlevingen aankijken tegen welzijn. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren over psychologische inzichten, sociale omstandigheden en dilemma’s in de samenleving die welzijn en welbevinden beïnvloeden. MM04.1 - Welzijn - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren over psychologische inzichten, sociale omstandigheden en dilemma’s in de samenleving die welzijn en welbevinden beïnvloeden. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Waarden en idealen MM05.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM05.1 - Waarden en idealenLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangBurgerschap
MM05.1 - Waarden en idealen - ToelichtingMensen houden er verschillende waarden op na. Deze waarden zijn herkenbaar in de idealen die mensen hebben en in wat ze doen: in gewoontes, levensbeschouwelijke en politieke stromingen. In een samenleving zijn verschillende groepen mensen met uiteenlopende waarden die soms botsen. Waarden en normen weerspiegelen wat door iemand of groepen mensen als goed of fout wordt beleefd, maar laten ook zien hoe iemand denkt dat een gelukkig leven eruitziet en wat een ideaal leven is. |
Leerlingen leren over hun eigen waarden en die van anderen. Ze leren over de invloed van ideaalbeelden op de samenleving. En over verschillen tussen idealen en de werkelijkheid. MM05.1 - Waarden en idealen - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren dat mensen waarden hebben en zich daarnaar (proberen te) gedragen. Ze leren over de waarden van henzelf en die van anderen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over hun eigen waarden en die van anderen. Ze leren over de invloed van ideaalbeelden op de samenleving. En over verschillen tussen idealen en de werkelijkheid. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren over waarden en idealen; hoe deze zijn ontstaan en herkenbaar zijn in de samenleving. Ze leren dat idealen en werkelijkheid uiteen kunnen lopen en over ethische dilemma's. MM05.1 - Waarden en idealen - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren over waarden en idealen; hoe deze zijn ontstaan en herkenbaar zijn in de samenleving. Ze leren dat idealen en werkelijkheid uiteen kunnen lopen en over ethische dilemma's. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Mensbeeld en identiteit MM06.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM06.1 - Mensbeeld en identiteitLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangBurgerschap
Kunst & Cultuur
Bewegen & Sport
Digitale Geletterdheid
Nederlands
Engels / MVT
MM06.1 - Mensbeeld en identiteit - ToelichtingIdentiteit kan meerdere vormen aannemen: persoonlijk, sociaal (in relatie tot anderen) en collectief. Niet alleen identiteit en cultuur bepalen hoe wij onszelf zien, maar ook ons mensbeeld. |
Leerlingen leren hoe hun persoonlijke identiteit voortkomt uit de wisselwerking tussen hun individuele en hun sociale identiteit. Ze leren hoe beeldvorming kan leiden tot een opgelegde identiteit. MM06.1 - Mensbeeld en identiteit - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over het beeld dat ze van zichzelf hebben. Ze leren hoe het beeld van henzelf kan verschillen van het beeld dat anderen van ze hebben. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren hoe hun persoonlijke identiteit voortkomt uit de wisselwerking tussen hun individuele en hun sociale identiteit. Ze leren hoe beeldvorming kan leiden tot een opgelegde identiteit. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren dat identiteiten van personen en groepen (kunnen) veranderen net als de beeldvorming daarover; dat er verschillende mensbeelden zijn en over het verschil tussen lichaam en geest. MM06.1 - Mensbeeld en identiteit - Onderbouw VOOnderbouw voortgezet onderwijsLeerlingen leren dat identiteiten van personen en groepen (kunnen) veranderen net als de beeldvorming daarover; dat er verschillende mensbeelden zijn en over het verschil tussen lichaam en geest. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Cultuur MM06.2 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM06.2 - CultuurLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangBurgerschap
Kunst & Cultuur
Bewegen & Sport
Digitale Geletterdheid
Nederlands
Engels / MVT
MM06.2 - Cultuur - ToelichtingMensen maken deel uit van groepen die gekenmerkt worden door gezamenlijke (gemeenschappelijke) waarden, normen, opvattingen, omgangsvormen en manieren om zich uit te drukken en voorstellingen te vormen. We noemen deze gedeelde zaken de cultuur van de groep. Cultuur is niet iets statisch maar relatief en continu aan verandering onderhevig. Uitdrukkingsvormen van cultuur zijn bijvoorbeeld taal, kunst, muziek, kleding en bouwstijlen. |
Leerlingen leren dat mensen deel uitmaken van verschillende culturen en levensbeschouwelijke stromingen, die invloed hebben op iemands identiteit en dat culturen niet statisch zijn en veranden. MM06.2 - Cultuur - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren dat mensen deel uitmaken van verschillende culturen en levensbeschouwelijke stromingen, welke herkenbaar zijn aan verschillende uitdrukkings- en verschijningsvormen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren dat mensen deel uitmaken van verschillende culturen en levensbeschouwelijke stromingen, die invloed hebben op iemands identiteit en dat culturen niet statisch zijn en (kunnen) veranderen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren over verschillende culturen en verschillende uitdrukkingsvormen en dat deze kunnen veranderen. Culturen en levensbeschouwingen vallen niet samen maar er zijn wel verbanden. MM06.2 - Cultuur - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren over verschillende culturen en verschillende uitdrukkingsvormen en dat deze onderhevig zijn aan verandering. Culturen en levensbeschouwingen vallen niet samen maar er zijn wel verbanden. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Macht en gezag MM07.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM07.1 - Macht en gezagLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangBurgerschap
Digitale Geletterdheid
Bewegen & Sport
MM07.1 - Macht en gezag - ToelichtingMacht is het vermogen om invloed uit te oefen op het handelen van anderen. Formeel bestaat die macht uit de bevoegdheid om regels en wetten te maken, uit te voeren, te handhaven en sancties op te leggen aan wie ze overtreedt. Die bevoegdheid komt toe aan ouders en leerkrachten, en aan het bestuur van het land. Kinderen leren omgaan met regels en afspraken. Ze leren hoe bestuur en recht in onze democratische rechtsstaat is georganiseerd en de macht gedeeld. Ze denken na over vragen rond bestuur en recht en bereiden zich voor op hun rol als volwaardig burger met actief en passief stemrecht. |
Leerlingen leren over de democratische rechtsstaat, over vrijheid en gelijkheid en macht en gezag. En ze leren over hoe ze zelf invloed kunnen uitoefenen. MM07.1 - Macht en gezag - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren dat regels en afspraken nuttig zijn om samen te kunnen spelen en leven. Ze leren over macht- en gezagsdragers in en buiten de school en dat ze zelf ook een stem en rechten hebben. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over de democratische rechtsstaat, over vrijheid en gelijkheid en macht en gezag. En ze leren over hoe ze zelf invloed kunnen uitoefenen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren over het ontstaan en functioneren van de Nederlandse rechtsstaat en over andere staatsvormen. Zij leren hoe zij zelf invloed uit kunnen oefenen. MM07.1 - Macht en gezag - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren over het ontstaan en functioneren van de Nederlandse rechtsstaat en over andere staatsvormen. Zij leren hoe zij zelf invloed uit kunnen oefenen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Samenwerking en conflict MM07.2 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM07.2 - Samenwerking en conflictLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangBurgerschap
Digitale Geletterdheid
Bewegen & Sport
MM07.2 - Samenwerking en conflict - ToelichtingOm doelen te bereiken hebben mensen belang bij samenwerken. In de klas, in de maatschappij en in de politiek hebben mensen en groepen elkaar nodig om hun doelen te halen. Wanneer deze doelen en de daarbij behorende belangen te ver uit elkaar liggen, kunnen er spanningen of zelfs conflicten ontstaan. |
Leerlingen leren hoe verschillende doelen of belangen kunnen leiden tot conflicten en tot samenwerking. Ze leren over internationale conflicten en internationale samenwerking. MM07.2 - Samenwerking en conflict - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over bedoelingen van mensen. Ze leren hoe mensen verschillen in dat wat ze willen en denken. Ze leren over het omgaan met en het oplossen van conflicten. Kennis en/of vaardighedenDe leerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren hoe verschillende doelen of belangen kunnen leiden tot conflicten en tot samenwerking. Ze leren over internationale conflicten en internationale samenwerking. Kennis en/of vaardighedenDe leerlingen leren:
|
Leerlingen leren over achterliggende motieven bij conflicten en samenwerkingsvormen. Ze leren over de langetermijngevolgen van deze conflicten. MM07.2 - Samenwerking en conflict - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren over achterliggende motieven bij conflicten en samenwerkingsvormen. Ze leren over de langetermijngevolgen van deze conflicten. Kennis en/of vaardighedenDe leerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Globalisering MM08.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM08.1 - GlobaliseringLinks naar samenhangende bouwstenenToelichting samenhangBurgerschap
Digitale Geletterdheid
MM08.1 - Globalisering - ToelichtingSamenlevingen zijn steeds meer afhankelijk van elkaar geworden. Internationale handel, migratiestromen, culturele uitwisseling en ecologische vraagstukken hebben grote invloed op maatschappijen. |
Leerlingen leren over internationale verwevenheid. Verscheidene processen zorgen voor het bestaan van wereldwijde netwerken. De gevolgen hiervan zijn deels zichtbaar in de directe leefomgeving. MM08.1 - Globalisering - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren dat de wereld om hen heen veel groter is dan ze kunnen waarnemen. Voor tal van behoeften zijn zij afhankelijk van beslissingen van andere mensen die ze niet direct kennen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over internationale verwevenheid. Verscheidene processen zorgen voor het bestaan van wereldwijde netwerken. De gevolgen hiervan zijn deels zichtbaar in de directe leefomgeving. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren dat verschillende groepen in de wereld voor- en nadelen van globalisering ondervinden; dat er voor de toekomst risico's en kansen aan verbonden zijn; dat globalisering tegenkrachten oproept. MM08.1 - Globalisering - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren dat verschillende groepen in de wereld voor- en nadelen van globalisering ondervinden; dat er voor de toekomst risico's en kansen aan verbonden zijn; dat globalisering tegenkrachten oproept. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Duurzame ontwikkeling MM08.2 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM08.2 - Duurzame ontwikkelingLinks naar samenhangende bouwstenenToelichting samenhangBurgerschap
Mens & Natuur
MM08.2 - Duurzame ontwikkeling - ToelichtingDeze bouwsteen is gezamenlijk door het leergebied Mens & Natuur en Mens & Maatschappij ontwikkeld. RelevantieDuurzame ontwikkeling, is de ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden, zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun behoeften te voorzien in gevaar te brengen. Duurzame ontwikkeling richt zich op de verdeling van wat de aarde te bieden heeft aan onszelf, aan mensen elders, aan mensen in de toekomst en aan andere soorten dan de mens. Duurzame ontwikkeling is relevant omdat de mens niet alleen afhankelijk is van de aarde maar er ook onderdeel van uitmaakt. Dit brengt dus verantwoordelijkheden met zich mee. Het zoeken naar een balans tussen de mens (People), de natuur (Planet) en de welvaart (Prosperity) is een belangrijke uitdaging. Bij duurzaamheidsvraagstukken spelen op alle schaalniveaus spanningen tussen verschillende behoeften, belangen en waarden. Deze spanningen zijn zichtbaar in onze samenleving en bereiken ook het onderwijs en de leerlingen. Door kennis over natuurlijke (on)mogelijkheden, menselijk handelen en innovatieve oplossingen, krijgen leerlingen meer inzicht in de gevolgen van (te maken) keuzes van henzelf en die van anderen. InhoudVanuit meerdere leergebieden breiden leerlingen hun kennis en vaardigheden rondom duurzame ontwikkeling uit. Hierbij gaat het om het inzicht krijgen in het gebruik en verbruik van natuurlijke hulpbronnen en de invloed hiervan op de kwaliteit van leven van henzelf en anderen en op de aarde. Leerlingen leren welke positie en invloed individuen, groepen, overheden en organisaties hebben ten aanzien van duurzame ontwikkeling en de consequenties hiervan nu, later, hier en elders. Mede hierdoor vergroten ze hun vermogen om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen handelen en de keuzes die zij maken. Ook reflecteren ze op wat ze ethisch verantwoord vinden. Ze verkennen oplossingen, waaronder technologische en gedragsmatige, die helpen om het verbruik van energie en grondstoffen te beperken en een bijdrage te leveren aan een duurzame toekomst; ze ontwikkelen ook inzicht in krachten en machten die oplossingen beïnvloeden en soms bemoeilijken. |
Leerlingen leren dat ze door hun behoeften en (on)bewuste keuzes invloed hebben op hun eigen kwaliteit van leven. Het besef ontstaat dat hierbij tegenstrijdige belangen kunnen spelen. MM08.2 - Duurzame ontwikkeling - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen ontdekken dat de (natuurlijke en sociale) leefomgeving voortdurend verandert, onder andere als gevolg van hun eigen behoeften en het gedrag van anderen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren: (Gemeenschappelijk)
(Mens & Maatschappij)
(Mens & Natuur) Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren dat ze door hun behoeften en (on)bewuste keuzes invloed hebben op hun eigen kwaliteit van leven. Het besef ontstaat dat hierbij tegenstrijdige belangen kunnen spelen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren: (Gemeenschappelijk)
(Mens & Maatschappij)
(Mens & Natuur) |
Leerlingen leren over de complexiteit van duurzame ontwikkeling: de invloed van leefstijl, het gebruik van technologie, de rol van bedrijven en overheden en de schaalniveaus waarop die effect hebben. MM08.2 - Duurzame ontwikkeling - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren over de complexiteit van duurzame ontwikkeling: de invloed van leefstijl, het gebruik van technologie, de rol van bedrijven en overheden en de schaalniveaus waarop die effect hebben. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren: (Gemeenschappelijk)
(Mens & Maatschappij)
(Mens & Natuur) |
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Technologie MM08.3 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM08.3 - TechnologieLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangBurgerschap
Mens & Natuur
Digitale Geletterdheid
MM08.3 - Technologie - ToelichtingInhoudVeel vraagstukken in de samenleving hangen samen met de inzet van technologie. Werk wordt geautomatiseerd en we zijn in staat om transport en communicatie steeds sneller te laten verlopen. Technologie speelt een grote rol bij veiligheidsvraagstukken (zoals defensie, terrorismebestrijding of in de bescherming tegen water). Technologie heeft ook onbedoelde gevolgen zoals ongelijkheid in digitale geletterdheid en daarmee ook gevolgen voor deelname aan de maatschappij. Het is de vraag of alles wat mogelijk is ook wenselijk is (ethische vraag). Het leergebied Mens & Maatschappij geeft inzicht in de betekenis die technologie heeft in het leven van mensen. Hoe technologie van invloed is op onze samenleving. Leerlingen leren hoe samenlevingen in het verleden zijn veranderd onder invloed van technologische ontwikkelingen en hoe technologie voortkomt uit behoeften en mede wordt bepaald door (morele) waarden en doelen, zoals duurzaamheid, menswaardigheid, schoonheid of welvaart. Met de huidige snelheid van technologische veranderingen is het belangrijk dat de leerling zich bewust is van de persoonlijke gevolgen die deze kunnen hebben. Concreet gaat het om de gevolgen voor bijvoorbeeld privacy, (digitale) manipulatie, studie en loopbaan en met betrekking tot financiële verleidingen. Hierin heeft ieder mens ook een persoonlijke verantwoordelijkheid te nemen en afwegingen te maken. |
Leerlingen leren over het gebruiken van technologische middelen. En ook dat samenlevingen in bepaalde tijden bepaalde technologie gebruikten en dat dit in de loop van de tijd verandert. MM08.3 - Technologie - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over technologische middelen en verschillende toepassingen in hun eigen (school-)omgeving. Ze leren hoe techniek helpt bij bepaalde taken. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over het gebruiken van technologische middelen. En ook dat samenlevingen in bepaalde tijden bepaalde technologie gebruikten en dat dit in de loop van de tijd verandert. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren dat technologische ontwikkeling ontstaat door onderzoek. Dat technologie vaak bedacht is als antwoord op maatschappelijke vraagstukken, zoals op het vlak van veiligheid en welvaart. MM08.3 - Technologie - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren dat technologische ontwikkeling ontstaat door onderzoek. Dat technologie vaak bedacht is als antwoord op maatschappelijke vraagstukken, zoals op het vlak van veiligheid en welvaart. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Ongelijkheid MM08.4 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM08.4 - OngelijkheidLinks naar samenhangende bouwstenenToelichting samenhangBurgerschap
MM08.4 - Ongelijkheid - ToelichtingOngelijkheid bestaat in alle samenlevingen, in heden en verleden. Maar de mate van ongelijkheid tussen en binnen samenlevingen, landen en gebieden verschilt. Ongelijkheid wordt bepaald door de verdeling van middelen zoals kennis, kapitaal, gezondheidszorg, grondstoffen, onderwijs en arbeid. InhoudIn de samenleving zijn verschillen in ongelijkheid onderwerp van het politieke en maatschappelijke debat. Wat zijn de natuurlijke en sociale omstandigheden waaronder ongelijkheid ontstaat? Welke mate van ongelijkheid is rechtvaardig? Welke ideeën zijn er om met ongelijkheid om te gaan? Alle keuzes over de economische, sociale, culturele en politieke inrichting van de samenleving hebben gevolgen voor de verdeling van en toegang tot arbeid, inkomen, vermogen, kennis, machtsmiddelen en zorg. Binnen het leergebied Mens & Maatschappij leren leerlingen hoe ongelijke verdeling van middelen, gevolgen heeft voor mensen en maatschappijen. Leerlingen leren dat ongelijkheid een relatief begrip is, dat de betekenis cultureel is bepaald en verschilt in tijd en plaats. Ongelijkheid is veranderlijk en veranderbaar. Het leergebied biedt leerlingen economische, sociologische en psychologische, politieke en culturele concepten om ongelijkheid te bestuderen. De leerlingen leren op welke manier zij invloed hebben op ongelijkheid, hetzij binnen hun eigen leefwereld of de leefwereld van anderen. Ze leren te nuanceren, een standpunt in te nemen en te handelen binnen de mogelijkheden die er zijn. |
Leerlingen leren over de ongelijke verdeling van middelen als macht, bezit en status; en dat dit kan verschillen van tijd en plaats. Ze leren ook of ze deze verdeling rechtvaardig vinden. MM08.4 - Ongelijkheid - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren dat mensen over verschillende middelen beschikken en (mede daardoor) een verschillende positie in de samenleving hebben. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over de ongelijke verdeling van middelen als macht, bezit en status; en dat dit kan verschillen van tijd en plaats. Ze leren ook of ze deze verdeling rechtvaardig vinden. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren over de verdeling van macht, bezit en status binnen samenlevingen in verschillende tijden en op verschillende plaatsen; de oorzaken en of deze verdeling wel of niet rechtvaardig is. MM08.4 - Ongelijkheid - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren over de verdeling van macht, bezit en status binnen samenlevingen in verschillende tijden en op verschillende plaatsen; de oorzaken en of deze verdeling wel of niet rechtvaardig is. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Denken in continuïteit en verandering MM09.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM09.1 - Denken in continuïteit en veranderingLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangNederlands
Kunst & Cultuur
MM09.1 - Denken in continuïteit en verandering - ToelichtingLeerlingen leren het verschil tussen verandering en continuïteit en leren beschrijven wat verandert en wat hetzelfde blijft. |
Leerlingen leren beschrijven en verklaren dat verschijnselen en situaties veranderen of hetzelfde blijven. MM09.1 - Denken in continuïteit en verandering - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over veranderingen in de tijd en over dat wat niet verandert. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren beschrijven en verklaren dat verschijnselen en situaties veranderen of hetzelfde blijven. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren beschrijven en verklaren dat verschijnselen en situaties veranderen of in stand blijven en hoe de aard, het tempo, de omvang en impact van veranderingen (kunnen) zijn. MM09.1 - Denken in continuïteit en verandering - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren beschrijven en verklaren dat verschijnselen en situaties veranderen of in stand blijven en hoe de aard, het tempo, de omvang en impact van veranderingen (kunnen) zijn. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Denken vanuit meerdere perspectieven MM09.2 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM09.2 - Denken vanuit meerdere perspectievenLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangNederlands
Kunst & Cultuur
MM09.2 - Denken vanuit meerdere perspectieven - ToelichtingDoor verschijnselen, ontwikkelingen en/of vraagstukken vanuit meerdere perspectieven (sociale-, culturele- politieke-, economische-, historische- en geografische- en in voorkomende gevallen ook religieuze en filosofische) te bekijken, leer je deze beter te begrijpen en wordt ook duidelijk hoe complex en veelzijdig de werkelijkheid kan zijn. |
Leerlingen leren hoe het kijken vanuit verschillende perspectieven kan helpen bij het begrijpen van situaties. MM09.2 - Denken vanuit meerdere perspectieven - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren dat zij situaties en gebeurtenissen vanuit verschillende perspectieven kunnen bekijken. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren hoe het kijken vanuit verschillende perspectieven kan helpen bij het begrijpen van situaties. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren hoe zij verschillende perspectieven kunnen inzetten om tot verschillende oplossingen te komen en hoe eventueel toekomstscenario’s te maken. MM09.2 - Denken vanuit meerdere perspectieven - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren hoe zij verschillende perspectieven kunnen inzetten om tot verschillende oplossingen te komen en hoe eventueel toekomstscenario’s te maken. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Denken vanuit de ander en jezelf MM09.3 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM09.3 - Denken vanuit de ander en jezelfLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangNederlands
Kunst & Cultuur
Burgerschap
MM09.3 - Denken vanuit de ander en jezelf - Toelichting“Zou ik er net zo over denken als ik iemand anders was, ergens anders zou wonen of in een andere tijd zou leven?” Individuen en groepen verschillen in hoe zij verschijnselen, ontwikkelingen, situaties en/of vraagstukken bekijken en beoordelen. De verschillen kunnen voortkomen uit levensbeschouwelijke overtuiging, culturele achtergrond, politieke- of persoonlijke opvattingen of persoonlijke omstandigheden. Het oordeel van mensen hangt ook samen met de historische context waarin, de geografische plaats waarop, of de sociale positie waarin zij zich bevinden (standplaatsgebondenheid). Wanneer je probeert te begrijpen hoe 'de ander' kijkt en denkt, krijg je een completer en veelzijdiger beeld. |
Leerlingen leren de denkbeelden en ideeën van henzelf en anderen te gebruiken bij het vormen van hun eigen beelden en ideeën. MM09.3 - Denken vanuit de ander en jezelf - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren hoe denkbeelden en ideeën van anderen kunnen verschillen met die van henzelf. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren de denkbeelden en ideeën van henzelf en anderen te gebruiken bij het vormen van hun eigen beelden en ideeën. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
|
Leerlingen leren hoe beelden en ideeën over anderen tot stand komen en hoe je kunt omgaan met verschillende denkbeelden en belangen. MM09.3 - Denken vanuit de ander en jezelf - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren hoe beelden en ideeën over anderen tot stand komen en hoe je kunt omgaan met verschillende denkbeelden en belangen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Denken in overeenkomsten en verschillen MM09.4 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM09.4 - Denken in overeenkomsten en verschillenLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangNederlands
Kunst & Cultuur
MM09.4 - Denken in overeenkomsten en verschillen - ToelichtingMensen gebruiken overeenkomsten en verschillen om de wereld te ordenen, bijvoorbeeld overeenkomsten en verschillen tussen (groepen) mensen, bedrijven, gebieden of tijden. Binnen het leergebied leren leerlingen hoe ze perioden kunnen vergelijken: sommige zaken veranderen maar niet alles verandert (continuïteit en verandering). Daarnaast leren leerlingen hoe ze gebieden kunnen vergelijken, waarbij schaalniveau een belangrijke rol speelt. Kijken naar overeenkomsten en verschillen roept vragen op zoals waarom of waardoor ze er zijn. |
Leerlingen leren hoe zij overeenkomsten en verschillen kunnen verklaren. MM09.4 - Denken in overeenkomsten en verschillen - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren hoe zij overeenkomsten en verschillen kunnen benoemen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren hoe zij overeenkomsten en verschillen kunnen verklaren. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
|
Leerlingen leren hoe zij verschijnselen en ontwikkelingen aan de hand van overeenkomstige- en onderscheidende kenmerken kunnen vergelijken en verklaren. MM09.4 - Denken in overeenkomsten en verschillen - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren hoe zij verschijnselen en ontwikkelingen aan de hand van overeenkomstige- en onderscheidende kenmerken kunnen vergelijken en verklaren. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Denken in oorzaken en gevolgen MM09.5 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM09.5 - Denken in oorzaken en gevolgenLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangNederlands
Kunst & Cultuur
Rekenen & Wiskunde
Mens & Natuur
MM09.5 - Denken in oorzaken en gevolgen - ToelichtingVerschijnselen, ontwikkelingen en vraagstukken hebben veelal meerdere oorzaken en kunnen meerdere gevolgen hebben. Binnen het leergebied Mens & Maatschappij gaat het zelden om eenduidige of noodzakelijke verbanden (‘als dit, dan altijd dat’). Ook toeval, omstandigheden en de motieven van individuen en organisaties spelen een rol en hebben bedoelde en onbedoelde gevolgen. Wanneer we onderscheid maken in een korte- en lange termijn, of kijken op een ander schaalniveau, komen andere oorzaken en gevolgen in beeld. |
Leerlingen leren dat verschijnselen, ontwikkelingen en vraagstukken veelal meerdere oorzaken hebben en meerdere bedoelde of onbedoelde gevolgen kunnen hebben. MM09.5 - Denken in oorzaken en gevolgen - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren om eenvoudige gebeurtenissen te beschrijven aan de hand van oorzaken en gevolgen. Ze leren dat er een verband is tussen oorzaak en gevolg. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren dat verschijnselen, ontwikkelingen en vraagstukken veelal meerdere oorzaken hebben en meerdere bedoelde of onbedoelde gevolgen kunnen hebben. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
|
Leerlingen leren hoe je oorzaken en gevolgen van verschijnselen, ontwikkelingen, problemen en vraagstukken kunt beschrijven, verklaren en voorspellen. MM09.5 - Denken in oorzaken en gevolgen - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren hoe je oorzaken en gevolgen van verschijnselen, ontwikkelingen, problemen en vraagstukken kunt beschrijven, verklaren en voorspellen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Denken vanuit actoren en structuren MM09.6 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM09.6 - Denken vanuit actoren en structurenLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangNederlands
Kunst & Cultuur
Rekenen & Wiskunde
MM09.6 - Denken vanuit actoren en structuren - ToelichtingWe kennen de geschreven en ongeschreven regels die in onze omgeving gelden en staan er niet bij stil hoe onze sociale omgeving van grote invloed is op ons gedrag. Verschillende actoren zoals vrienden, buren, medeleerlingen, organisaties, instituties, partijen zorgen ervoor dat we dingen doen of laten. De onderlinge verhoudingen en relaties van deze actoren vormen de structuren in onze samenleving. Uiteindelijk zorgt een goed inzicht in de verschillende belangen ervoor dat een leerling een afgewogen standpunt kan bepalen over maatschappelijke kwesties. |
Leerlingen leren zich af te vragen welke verschillende actoren en structuren een rol (kunnen) spelen bij een maatschappelijk verschijnsel of gebeurtenis. MM09.6 - Denken vanuit actoren en structuren - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren dat de wereld om hen heen is georganiseerd, hoe (on)geschreven regels en afspraken werken en hoe mensen verschillende posities kunnen hebben. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren zich af te vragen welke verschillende actoren en structuren een rol (kunnen) spelen bij een maatschappelijk verschijnsel of gebeurtenis. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
|
Leerlingen leren hoe verschillende actoren en structuren van belang zijn bij maatschappelijke ontwikkelingen. Ze leren over de invloed ervan en hoe zich te verhouden tot actoren en structuren. MM09.6 - Denken vanuit actoren en structuren - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren hoe verschillende actoren en structuren van belang zijn bij maatschappelijke ontwikkelingen en gebeurtenissen. Ze leren over de invloed ervan en hoe zich te verhouden tot actoren en structuren. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Denken in betekenis MM09.7 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM09.7 - Denken in betekenisLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangNederlands
Kunst & Cultuur
Burgerschap
MM09.7 - Denken in betekenis - ToelichtingMensen en maatschappijen kennen betekenissen toe aan situaties, gebeurtenissen en ontwikkelingen. Betekenissen worden gevormd in een sociale context, meestal in gesprekken. Ze komen voort uit ideeën die we hebben en hebben relaties met onze levensbeschouwelijke-, culturele achtergrond en gedeelde- of persoonlijke ervaringen. Leerlingen leren hoe mensen betekenis geven en ze leren dat zij zelf ook betekenis kunnen vormen. Leerlingen leren dat mensen aan dezelfde gebeurtenis, verschillende betekenissen kunnen geven. |
Leerlingen leren hoe mensen verschillend kunnen denken. Ze leren hoe mensen vanuit hun achtergrond kunnen verschillen in het geven van betekenis. MM09.7 - Denken in betekenis - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren over vragen waarop veel verschillende antwoorden mogelijk zijn. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren hoe mensen verschillend kunnen denken. Ze leren hoe mensen vanuit hun achtergrond kunnen verschillen in het geven van betekenis. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
|
Leerlingen leren hoe levensbeschouwing, cultuur, gedeelde- en persoonlijke ervaringen van invloed zijn op betekenis geven. Ze leren betekenissen herkennen en analyseren en hun uniciteit te ervaren. MM09.7 - Denken in betekenis - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren hoe levensbeschouwing, cultuur, gedeelde- en persoonlijke ervaringen van invloed zijn op het geven van betekenis. Ze leren betekenissen herkennen en analyseren en hun uniciteit te ervaren. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Informatie verwerven en verwerken MM10.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM10.1 - Informatie verwerven en verwerkenLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangMens & Natuur
Burgerschap
Nederlands
Rekenen & Wiskunde
Digitale Geletterdheid
Kunst & Cultuur
MM10.1 - Informatie verwerven en verwerken - ToelichtingInformatie verwerven en verwerken is een proces waarbij het nodig is dat leerlingen weten hoe zij op een systematisch, effectieve en efficiënte wijze informatie kunnen zoeken, vinden, waarderen, gebruiken en delen. Ze leren een kritische houding aan om informatie op waarde te kunnen schatten. In elke fase van het onderwijs worden steeds de volgende elementen met betrekking tot het verwerven en verwerken van informatie gekoppeld aan concrete vaardigheden; probleem formuleren, zoekstrategieën toepassen, verwerven en selecteren, verwerken, presenteren en evalueren/beoordelen. |
Leerlingen leren hoe zij uit bronnen informatie kunnen verzamelen, selecteren, interpreteren en verwerken, om zo hun informatievraag te beantwoorden en te presenteren. MM10.1 - Informatie verwerven en verwerken - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren om open vragen te stellen en op zoek te gaan naar antwoorden. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren hoe zij uit bronnen informatie kunnen verzamelen, selecteren, interpreteren en verwerken, om zo hun informatievraag te beantwoorden en te presenteren. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren adequate zoekstrategieën te hanteren om informatie te verzamelen, te selecteren, te interpreteren en te verwerken. Ze leren de conclusies te presenteren en het proces te evalueren. MM10.1 - Informatie verwerven en verwerken - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren adequate zoekstrategieën te hanteren om informatie te verzamelen, te selecteren, te interpreteren en te verwerken. Ze leren de conclusies te presenteren en het proces te evalueren. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Onderzoeken MM10.2 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM10.2 - OnderzoekenLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangMens & Natuur
Burgerschap
Nederlands
Rekenen & Wiskunde
Digitale Geletterdheid
Kunst & Cultuur
MM10.2 - Onderzoeken - ToelichtingDoor onderzoek te doen naar historische, geografische, economische, sociale of culturele verschijnselen, leren leerlingen de wereld om hen heen steeds beter te begrijpen. Vanuit verwondering, behoefte of urgentie kunnen onderzoeksvragen ontstaan. Bij onderzoek binnen het leergebied Mens & Maatschappij kunnen de leerlingen steeds de volgende aspecten toepassen (in toenemende mate van complexiteit): een onderzoeksvraag formuleren, een onderzoeksopzet ontwerpen, data verzamelen, conclusies trekken en presenteren. Zij kennen en herkennen de overeenkomsten en verschillen met onderzoek binnen het leergebied Mens & Maatschappij en andere leergebieden. |
Leerlingen leren, vanuit een gegeven of zelfgekozen onderzoeksvraag, een onderzoek begeleid uit te voeren. Naar aanleiding van het onderzoek leren ze conclusies te formuleren en deze te presenteren. MM10.2 - Onderzoeken - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren dat je vragen kunt onderzoeken en hoe je dit kunt doen. Kennis en/of vaardighedenLeerling leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren, vanuit een gegeven of zelfgekozen onderzoeksvraag, een onderzoek begeleid uit te voeren. Naar aanleiding van het onderzoek leren ze conclusies te formuleren en deze te presenteren. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren een verklarende onderzoeksvraag op te stellen; op gestructureerde wijze te onderzoeken en de resultaten te presenteren. Ze leren te reflecteren op proces & uitkomst van het onderzoek. MM10.2 - Onderzoeken - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren een verklarende onderzoeksvraag op te stellen; op gestructureerde wijze te onderzoeken en de resultaten te presenteren. Ze leren te reflecteren op proces en uitkomst van het onderzoek. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|
Waarderen, redeneren en argumenteren MM10.3 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: MM10.3 - Waarderen, redeneren en argumenterenLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangBurgerschap
Nederlands
Rekenen & Wiskunde
MM10.3 - Waarderen, redeneren en argumenteren - ToelichtingLeerlingen leren hoe zij verschijnselen, ontwikkelingen en/of vraagstukken kunnen waarderen op basis van feitelijke informatie en op basis van opvattingen van anderen. Ze leren hoe ze tegenstrijdige informatie en verschillende belangen kunnen afwegen. Leerlingen leren ook hoe je kunt communiceren over deze afweging: hoe je je kunt laten overtuigen door argumenten van anderen en hoe je een standpunt in kunt nemen en anderen kunt overtuigen met goede argumenten. |
Leerlingen leren hoe zij argumenten kunnen wegen, hoe zij argumenten kunnen inzetten in een redenering en dat argumenten verschillend kunnen worden gewogen. MM10.3 - Waarderen, redeneren en argumenteren - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)Leerlingen leren wat argumenten zijn en hoe je deze kunt gebruiken. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)Leerlingen leren hoe zij argumenten kunnen wegen, hoe zij argumenten kunnen inzetten in een redenering en dat argumenten verschillend kunnen worden gewogen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren hoe zij vanuit verschillende bronnen, waarden en belangen kunnen wegen. Ze leren hun mening te onderbouwen vanuit meerdere perspectieven en standpunten van anderen. MM10.3 - Waarderen, redeneren en argumenteren - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)Leerlingen leren hoe zij vanuit verschillende bronnen, waarden en belangen kunnen wegen. Ze leren hun mening te onderbouwen vanuit meerdere perspectieven en standpunten van anderen. Kennis en/of vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Mens & Maatschappij doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Algemene aanbevelingen
Algemene aanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijs (Mens & Maatschappij)Gemeenschappelijke aanbevelingen voor de Mens & Maatschappijvakken
Hieronder volgen per Mens & Maatschappij-vak (of cluster van vakken) in de bovenbouw afzonderlijke aanbevelingen. AardrijkskundeAlgemeen
Inhouden
Denk- en werkwijzen
Vakspecifiek
Economische vakkenToelichting: het gaat hieronder om de economische vakken, bestaande uit economie vmbo en economie en bedrijfseconomie havo & vwo. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
FilosofieAlgemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
GeschiedenisInhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Maatschappijleer, maatschappijwetenschappen en maatschappijkundeToelichting: waar gesproken wordt van maatschappijleer, heeft dit betrekking op alle vakvarianten in de bovenbouw (maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen) tenzij dat specifiek is aangegeven. Algemeen
Inhouden
Denkwijzen en werkwijzen
Vak- en sectorspecifiek
|
|