Hieronder vindt u de uitwerking van het voorstel van Burgerschap. Bij elk leergebied bestaan de opbrengsten uit drie producten: visie, grote opdrachten en bouwstenen. Daarnaast vindt u hier ook algemene aanbevelingen en toelichtingen van het ontwikkelteam.
Aanbevelingen en toelichtingen
- Toelichting op de voorstellen (incl. begrippenlijst)
-
Generieke aanbevelingen voor het leergebied Burgerschap
Generieke aanbevelingen voor het leergebied Burgerschap
Over de mogelijke positie(s) van het leergebied in het curriculum
De ontwikkelteams van Curriculum.nu hebben de opdracht gekregen de kern van het funderend onderwijs in de verschillende 'bouwen' te herijken en daarbij te zorgen voor minder overladenheid en een betere samenhang binnen en tussen de leergebieden. Met Burgerschap en ook Digitale Geletterdheid als nieuw geformuleerde leergebieden kunnen die doelen mogelijk alleen dan worden bereikt, hetzij wanneer inhouden bij ándere leergebieden van het leerplan verdwijnen, hetzij wanneer er een zeer hoge mate van samenhang bewerkstelligd wordt in de leerdoelen én in het daadwerkelijke leren. Mogelijk zijn zelfs al deze maatregelen nodig: schrappen en meer in gezamenlijkheid doelen stellen en bereiken.
In dat licht, en met het oog ook op de burgerschapsopdracht als een opdracht aan de hele school, verdient het aan de ene kant aanbeveling om Burgerschap niet, of niet in zijn geheel te beschouwen als een nieuw 'vak', maar als een integraal onderdeel van alle vakken c.q. van het gehele leeraanbod van scholen. Met dit leerplanvoorstel hebben we deze optie nadrukkelijk mogelijk en ook concreet voorstelbaar proberen te maken: de inhouden die in de bouwstenen grijs zijn in plaats van zwart hebben óók een plek in andere leergebieden, en kunnen dus (ook) in die context worden aangeboden.
Aan de andere kant weten we ook hoe het burgerschap als algemene opdracht aan de school in de afgelopen jaren is vergaan: wanneer iedereen verantwoordelijk is, neemt niet altijd iemand de verantwoordelijkheid… En: er ís een kern van Burgerschapsvorming – kennis over democratie en rechtsstaat, maatschappelijke vraagstukken, morele communicatie - die in de bouwstenen van Burgerschap zwart zijn gebleven. Die inhouden en vaardigheden zullen op de een of de andere manier in scholen geborgd moeten zijn, is het niet door taakverantwoordelijken (‘burgerschaps-coördinatoren’), dan mogelijk toch in de vorm van aparte projecten of zelfs een vak.
Over de implementatie van ons voorstel hebben wij als ontwikkelteam geen zeggenschap. Gelukkig maar, want over deze vraag kunnen we het met elkaar niet eens worden: onze school, elke school is anders dan de andere. Ook en juist bij burgerschap doet de context – doen de specifieke behoeften van de leerlingen, de plek van de school, haar cultuur en haar organiserend vermogen – er enorm toe. Over de vraag of Burgerschap wel of geen vak wordt beslist elke school dus in principe zelf.
Over implementatie
Vanuit onze ervaring met de sectoren en de vakken waarin wij werken durven we over burgerschap en de implementatie van dit leerplanvoorstel in de verschillende 'bouwen' evengoed wel iets in algemene zin te zeggen.
Voordat we dat doen willen we hier in de eerste plaats benadrukken dat dit leerplanvoorstel niet ontworpen is als een 'afvinklijst' is van aan te bieden inhouden. Om te voorkomen dat het dat wel wordt, doen scholen er naar ons gevoel goed aan, op het niveau van het bestuur, de locatie of de opleiding een eigen visie te ontwikkelen op wat burgerschap voor hen, op die plek in het land en met die leerlingen is en wil betekenen. De visie, Grote Opdrachten en ook de bouwstenen die wij ontwikkeld hebben bieden daar naar ons gevoel goede aanknopingspunten voor.
Scholen kunnen de inhouden en vaardigheden zoals die hier beschreven staan vervolgens koppelen aan die eigen visie en daar behalve een aanbod van leerstof ook een eigen pedagogisch-didactische kleuring aan geven, passend bij de identiteit van de school. Voor ons spreekt het daarbij voor zich dat doordacht burgerschapsonderwijs voor een belangrijk deel geen meetbare 'resultaten' op kan en zal leveren, maar wel merkbare effecten kan hebben op de vorming van leerlingen tot mens en tot burger.
Lerarenopleidingen
De verduidelijking van de burgerschapsopdracht aan scholen en de implementatie van de nieuwe kerndoelen en eindtermen die mogelijk uit dit leerplanvoorstel zullen volgen zal wat vragen van leraren, en daarmee ook van de lerarenopleidingen en aanbieders van nascholing.
In het primair onderwijs bestaat de neiging om burgerschap te identificeren met sociaal-emotioneel leren. In zover dit leerplanvoorstel deze opvatting ondersteunt (interpersoonlijke vaardigheden), lijken de vaardigheden die bij burgerschap een rol spelen in het algemeen goed geborgd c.q. te borgen in het curriculum van de PABO's. In de laatste kennisbasis voor de PABO (2018) is de aandacht voor burgerschapsvorming al substantieel versterkt. Evengoed zal dit leerplanvoorstel en haar mogelijke uitwerking nadere herziening of aanscherping van die kennisbasis nodig kunnen maken.
Extra inspanningen zijn denkbaar nodig voor het versterken van kennis omtrent staatsinrichting, mensenrechten, aardrijkskunde, geschiedenis en levensbeschouwing. Ook het vermogen en de bereidheid om versterkte aandacht te geven aan burgerschap en Oriëntatie op Jezelf en de Wereld, denkbaar ook in samenhang met ander leren, vraagt mogelijk om een extra inspanning van de PABO's op het gebied van schoolgebonden curriculumontwikkeling en thematisch leren.
Voor tweede- en vooral eerstegraads lerarenopleidingen zal naar verwachting niet de kennis, maar vooral de pedagogisch-didactische dimensie die aan de implementatie van dit leerplanvoorstel zit een uitdaging zijn. Als en in zover scholen ervoor zullen kiezen burgerschap als een apart vak in te voeren, dan zal dat mogelijk vragen rond bekwaamheden opleveren. Als en in zover scholen ervoor kiezen burgerschap te integreren in het gehele schoolcurriculum, dan vraagt dat wat van álle docenten, en daarmee mogelijk iets van nascholing. Zoals eerder opgemerkt lijkt het opleiden van burgerschaps- c.q. curriculumcoördinatoren aan te bevelen, ook voor het po.
Over een eventueel vervolgtraject
Voorzien is dat dit leerplanvoorstel vanaf 2020 nader uitgewerkt zal worden. In eerste instantie betreft het nieuwe kerndoelen voor po en vo en bouwstenen voor de bovenbouw van het vo, vergelijkbaar met de huidige set voor po en onderbouw po. In lijn daarmee zullen mogelijk ook de examenprogramma’s en de eindtermen op termijn worden herzien. Voor al die eventuele vervolgtrajecten waar dit leerplanvoorstel burgerschap op deze manier onderdeel van uitmaakt valt in algemene zin aan te bevelen:
- onderzoek of en in welke mate de visie op het leergebied Burgerschap mede inhoud en richting kan geven aan een algemene richtlijn of rationale voor het gehele landelijke curriculum;
- onderzoek heel precies hoe de kennisinhouden in verschillende andere leergebieden raken aan Burgerschap en vice versa;
- werk de evidente overlap tussen inhouden zoals die geformuleerd zijn door Burgerschap en verschillende andere leergebieden op een consistente manier weg;
- werk met name de evidente overlap tussen de denk- en werkwijzen zoals die geformuleerd zijn voor het leergebied MM en de denk- en handelwijzen van Burgerschap zo veel mogelijk weg c.q. stem de bedoelde vaardigheden nader op elkaar af; maak of houd de uitkomsten van dat proces beschikbaar voor het geheel van het landelijke curriculum.
- Download alle voorstellen en aanbevelingen als PDF
Visie op het leergebied
In de visie beschrijft het ontwikkelteam de relevantie, essentie en positie van het leergebied binnen het onderwijs.
Visie op het leergebied burgerschap
Kader
Burgerschapsonderwijs rust leerlingen toe om op basis van eigen idealen, waarden en normen te functioneren in een democratische en diverse samenleving. Burgerschapsonderwijs draagt bij aan het ontwikkelen van het vermogen en de bereidheid om binnen de kaders van de democratische rechtsstaat een bijdrage te leveren aan de instandhouding of verdere ontwikkeling van een democratische cultuur.*
In een democratische rechtsstaat kiezen burgers hun volksvertegenwoordiging. Grondrechten beschermen hen tegen willekeur en machtsmisbruik. Aan onze democratische rechtsstaat liggen historisch drie basiswaarden ten grondslag: vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Nadenken over de betekenis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en jezelf daartoe leren te verhouden is een formele taak van burgerschapsonderwijs. Wat deze waarden precies betekenen en hoe zij zich tot elkaar verhouden is voor meerdere uitleg vatbaar en onderwerp van discussie. Dat biedt scholen de mogelijkheid om eigen accenten te leggen. Hieruit ontstaat ruimte om invulling te geven aan de eigen identiteit en onderwijsvisie. Vanzelfsprekend staat het scholen vrij om hier andere waarden aan toe te voegen die de morele betrokkenheid van mensen op anderen uitdrukken, zoals (maatschappelijke) verantwoordelijkheid, rechtvaardigheid, naastenliefde of volwassenheid.
Democratie veronderstelt en biedt ruimte aan een diversiteit van opvattingen en levensstijlen. Sociale cohesie blijft daarbij van belang en vraagt om een inspanning om gedeelde waarden te vieren en verder te ontwikkelen. Leerlingen ontwikkelen burgerschapsvaardigheden rond de inhoudelijke kernen democratie en diversiteit. Dit oefenen zij daarnaast in het omgaan met maatschappelijke vraagstukken waarin waarden en belangen nadrukkelijk een rol spelen, zoals globalisering, duurzaamheid en technologie. Burgerschapskennis en -vaardigheden doen leerlingen op in vak- en leergebieden, vakoverstijgende projecten en -activiteiten, door het klas- en schoolklimaat en tijdens buitenschoolse activiteiten. In de school oefenen ze denk- en handelwijzen die voorwaardelijk zijn voor democratische participatie en die bijdragen aan hun oordeelsvorming. Een veilig schoolklimaat draagt aan dit alles onmiskenbaar bij.
Doelen
Hoofddoelen van het onderwijs zijn kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. Burgerschapsonderwijs draagt bij aan al deze hoofddoelen. Voor burgerschapsonderwijs is het belangrijk dat leerlingen kennis hebben van en inzicht krijgen in onze diverse samenleving, de werking van onze democratische rechtsstaat en hun rol daarin. Ook bij het aansluiten op verschillende vormen van vervolgonderwijs of de arbeidsmarkt (kwalificatie) is burgerschap een belangrijk aandachtspunt. Persoonsvorming en reflectie op de eigen identiteit is essentieel voor burgerschap: om betekenis te geven aan de wereld om hen heen en aan hun eigen rol daarin, moeten leerlingen zich bewust worden van wie ze zijn of willen worden en hoe ze zich tot een ander en het andere willen verhouden.
Socialisatie komt in de context van burgerschap neer op het inwijden van leerlingen in een democratische cultuur en het stimuleren van een humane en vreedzame houding ten opzichte van anderen en de wereld om hen heen. Daar hoort individuele vrijheid bij, begrensd door de vrijheid van de ander en door de mogelijkheden van de leerling. De spanning die zich hier aandient tussen individuele vrijheid en sociale normen is niet op te heffen: zowel autonomie als het vormgeven aan inclusie en sociale cohesie vanuit gedeelde waarden zijn tegelijkertijd doelen van het (burgerschaps)onderwijs. Studie van de vormen en de normen van de democratische rechtsstaat, het gesprek over sociale en maatschappelijke verschijnselen en problemen en de persoonlijke ervaring daarvan maken van burgerschapsvorming een zo open mogelijk, kritisch-reflectief proces.
Inhouden
Leerlingen maken deel uit van de samenleving. We menen dat leerlingen te beschouwen zijn als burgers, met gedrag, rollen, rechten en verantwoordelijkheden die passen bij hun leeftijd en hun ontwikkelingsniveau.
In de school moeten democratische waarden en rechten zoals opgenomen in de grondwet, in verdragen van de Europese Unie en de Raad van Europa (EVRM), de universele verklaring van de rechten van de mens (UVRM) en het VN-verdrag van de rechten van het kind (IVRK) uitgangspunt zijn voor al het handelen.
Op school uiten en ontwikkelen leerlingen waarden, overtuigingen en opvattingen, hetgeen ook tot waardenbotsingen kan leiden. De school wijst op (mogelijke) verschillen tussen algemeen geldende normen en individuele opvattingen. Zij biedt leerlingen handvatten om met verschillen van inzicht om te gaan, en de overtuigingen, belangen en emoties die daaraan ten grondslag liggen of daaruit voortkomen te onderzoeken. Leerlingen leren over historische contexten waar de democratische rechtsstaat uit is voortgekomen. Ze leren dat er andere bestuursvormen waren, zijn en denkbaar zijn, en hoe deze zich tot de rechtsstaat verhouden.
Burgerschapsonderwijs daagt leerlingen uit om verbanden te leggen tussen hun eigen leefwerelden en grotere maatschappelijke vraagstukken, zoals globalisering, duurzaamheid en technologie. In dat verband leren leerlingen kritisch na te denken en gericht te reflecteren op deze complexe, ook ethisch geladen vraagstukken. Ook de (on)macht en (on)mogelijkheden van het individu in relatie tot instituties en structuren zijn thema's waarover ze daarbij aan het denken worden gezet.
De school kun je opvatten als een samenleving, en tot op zekere hoogte een democratie in het klein. Binnen de schoolcontext en in de schoolomgeving brengen leerlingen hun burgerschap in praktijk, oefenen zij medezeggenschap en ontwikkelen zij de sociale en democratische vaardigheden die zij daarbij nodig hebben. Zij leren om te gaan met gezag en macht, met invloed en regels. Zij weten hoe wetten werken en tot stand komen en verkennen en analyseren hoe ze invloed kunnen uitoefenen. Leerlingen worden zich bewust van de rechten en de plichten die zij als leerlingen, als huidig en als toekomstig burger hebben.
Leerlingen leven in een diverse samenleving waarin mensen met verschillende sociaaleconomische posities, levensbeschouwelijke, religieuze en culturele achtergronden, politieke en seksuele oriëntaties en fysieke en mentale mogelijkheden samenleven.
Scholen zijn zelf meer of minder divers. Uitgaande van hun leerlingpopulatie en de schoolcontext geven zij vorm aan de school als oefenplaats voor democratie en diversiteit, en betrekken daar zo mogelijk ook de omgeving bij. Vanuit verwondering en interesse gaan leerlingen op zoek naar gemeenschappelijkheid en gedeelde ‘opvattingen’. In gesprek met elkaar ontwikkelen zij begrip en empathie en herkennen en erkennen zij de ander als medemens. De school maakt ruimte voor de ervaring dat niet iedereen het met elkaar eens is of hoeft te zijn, dat hierdoor wrijving kan ontstaan en dat emoties daarbij een plek hebben. Ook de ervaring en het inzicht dat mensen uiteindelijk veel gemeenschappelijk hebben, zoals dezelfde basisbehoeften en dezelfde fundamentele rechten, hoort daarbij.
Behalve op het niveau van klas en school ontwikkelen leerlingen zich ook op andere schaalniveaus als burger: lokaal, regionaal, nationaal, Europees en mondiaal. Ze ontdekken overeenkomsten en verschillen tussen mensen, landen, culturen, religies, levensovertuigingen en politieke stromingen. Dit biedt een basis voor een klimaat waarin leerlingen leren elkaar en anderen te begrijpen, te waarderen en te respecteren. Daarbij leren ze zich ook te verplaatsen in elkaars en in andermans perspectieven.
* Gebaseerd op de definitie van de Onderwijsraad (2012).
Grote opdrachten (essenties van het leergebied)
Klik op een knop om de inhoud van een grote opdracht te zien. Ook kunt u dan de daarbij behorende bouwstenen bekijken om te zien hoe dit is uitgewerkt voor de verschillende fasen in het onderwijs. Als u niets aanklikt, ziet u hieronder alle bouwstenen voor dit leergebied.
Bouwstenen (uitwerking in kennis en vaardigheden)
Titel van de bouwsteen | Primair onderwijs | Onderbouw VO | Bovenbouw VO | |
---|---|---|---|---|
Vrijheid en gelijkheid BU01.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: BU01.1 - Vrijheid en gelijkheidLinks naar samenhangende bouwstenenToelichting samenhangMens & Maatschappij 7.1 |
Leerlingen leren van, door en over de waarden van de democratische rechtsstaat. Dit begint met regels/afspraken in de eigen leefomgeving en breidt uit naar de publieke ruimte en samenleving. BU01.1 - Vrijheid en gelijkheid - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)InleidingOnderbouwleerlingen ervaren dat er in de omgang tussen mensen regels en afspraken bestaan over hoe met elkaar en met spullen om te gaan. Ze ontwikkelen inzicht in het belang van regels en afspraken om op een prettige manier samen te zijn. Daarbij is de eigen vrijheid begrensd door de vrijheid van de ander: iedereen heeft dezelfde rechten. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)InleidingIn de PO-bovenbouw ervaren leerlingen dat de regels en afspraken in de directe leefomgeving van bijvoorbeeld de klas- en thuissituatie kunnen verschillen. Eveneens ontwikkelen leerlingen het inzicht dat ook in de bredere samenleving regels en afspraken gelden. Ze kunnen dit inzicht in verband brengen met de democratische rechtsstaat. Door oefening ontwikkelen leerlingen inzicht in de basiswaarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit en mogelijke spanning tussen deze basiswaarden. Zij leren dat de rechten die zij hebben voortkomen uit grondrechten, mensenrechten en kinderrechten. Zij leren tevens dat deze rechten niet voor iedereen in de wereld gewaarborgd zijn en gerespecteerd worden. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen reflecteren op het functioneren van de democratische rechtsstaat en de betekenis daarvan in het leven van burgers; en oriënteren zich op basiswaarden en spanning daartussen. BU01.1 - Vrijheid en gelijkheid - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)InleidingIn het voortgezet onderwijs verdiepen leerlingen hun inzicht in de wording en werking van de democratische rechtsstaat en de betekenis daarvan in het leven van burgers. Tussen mensenrechten onderling en tussen de basiswaarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit en mensenrechten kan spanning ontstaan. Leerlingen in de onderbouw ontwikkelen de capaciteiten om deze spanning te duiden en krijgen inzicht in hun mogelijkheden om ervaren onrecht en ongelijkheid aan de orde te stellen. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Burgerschap doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
BU01.1 - Vrijheid en gelijkheid - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingVoor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt het bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. AanbevelingenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
BU01.1 - Vrijheid en gelijkheid - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingVoor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt het bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. AanbevelingenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
Macht en inspraak BU02.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: BU02.1 - Macht en inspraakLinks naar samenhangende bouwstenenToelichting samenhangBewegen & Sport 5.1/8.4 Bewegen & Sport 6.1/8.5 Mens & Maatschappij 3.2 |
Leerlingen leren manieren waarop ze besluitvormingsprocessen op vreedzame wijze kunnen beïnvloeden. Ze maken kennis met macht en gezag en de manier waarop dit georganiseerd is op verschillende niveaus. BU02.1 - Macht en inspraak - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het PO worden leerlingen zich ervan bewust dat mensen besluiten nemen en dat er in verhoudingen sprake kan zijn van hiërarchie. In de onderbouw ligt de nadruk op het kennismaken met macht en gezag en de manier waarop dit georganiseerd is in de klas, op school, in de eigen woonomgeving en in het land. Leerlingen ervaren dat zij inspraak hebben in bepaalde besluitvormingsprocessen en weten welke consequenties er gelden wanneer zij zich niet houden aan de regels die gesteld zijn door gezaghebbenden. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)InleidingIn de bovenbouw van het PO groeit het bewustzijn over de verdeling van macht en gezag tussen mensen in verschillende rollen in de directe omgeving en de samenleving. Ze kunnen een verband leggen tussen vrijheid, gelijkheid enerzijds en anderzijds machtsverhoudingen, besluitvormingsprocessen, politieke instituties in de rechtsstaat en democratie. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen ontwikkelen inzicht in de werking en waardering van de staatsinrichting van Nederland en Europa en analyseren maatschappelijke vraagstukken waarin machtsverhoudingen en besluitvorming een rol spelen. BU02.1 - Macht en inspraak - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het VO wordt inzicht in de verdeling van macht en gezag verder uitgebreid met ondemocratische machtsverdelingen en staatsvormen en met internationale instituties en verhoudingen. Leerlingen ontdekken dat het systeem van staatsinrichting en rechtsstaat niet een vanzelfsprekendheid is, maar een geschiedenis heeft en kwetsbaar is. Leerlingen reflecteren op hun eigen positie, macht en invloed. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Burgerschap doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
BU02.1 - Macht en inspraak - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingVoor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt het bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. AanbevelingenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
BU02.1 - Macht en inspraak - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingVoor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt het bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. AanbevelingenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
Democratische cultuur BU03.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: BU03.1 - Democratische cultuurLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangEngels / MVT 3.1 Mens & Maatschappij 4.1 Mens & Maatschappij 7.1 Nederlands 1.1 |
Leerlingen leren dat hun stem gehoord wordt, dat hun inbreng ertoe doet bij besluitvorming in de klas. Zij ervaren dat de ander ook een stem heeft en ontdekken overeenkomsten en verschillen tussen mensen. BU03.1 - Democratische cultuur - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)InleidingIn de onderbouw gaan leerlingen hun eigen gevoelens herkennen en benoemen en krijgen ze inzicht in gevoelens en emoties van anderen. Leerlingen ervaren dat zij een stem hebben en deze kunnen gebruiken. Zij ervaren dat hun stem gehoord wordt en dat hun inbreng ertoe doet bij besluitvormingsprocessen in de klas. Zij weten dat de ander ook een stem heeft en kunnen hier actief naar luisteren. Leerlingen ervaren overeenkomsten en verschillen in het gedrag van mensen. Leerlingen leren op te komen voor zichzelf en rekening te houden met de gevoelens en standpunten een ander. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)InleidingIn de bovenbouw van het PO worden leerlingen zich bewust van het feit dat zij een stem hebben in kwesties die hen aangaan en leren hun mening te onderbouwen. Zij weten dat er bij besluitvormingsprocessen een opbouw is van meedenken, meepraten, meedoen en meebeslissen. Zij ontwikkelen meer begrip voor de inbreng van anderen en erkennen het belang van draagvlak voor besluiten. Zij weten dat meningsverschillen emoties kunnen oproepen en kunnen leiden tot conflict. In die gevallen kunnen ze daar op een vreedzame manier mee omgaan. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren hun mening onderbouwd te uiten en anderen in discussie, debat of dialoog te overtuigen. En hoe verschillen van inzicht, waarden, overtuigingen, belangen en emoties niet altijd overbrugd worden. BU03.1 - Democratische cultuur - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het VO ontwikkelen leerlingen democratische werkwijzen toe te passen, waarbij de eigen mening wordt verwoord en onderbouwd. Het deelnemen aan en beïnvloeden van besluitvormingsprocessen staan daarbij centraal. Leerlingen kunnen hieraan deelnemen, zich betrokken tonen en verantwoordelijkheid nemen voor genomen besluiten. Het vermogen om actief te luisteren en inhoudelijk te reageren op anderen ontwikkelt zich in deze fase zodat vormen van dialoog en debat kunnen worden toegepast. Deze communicatievormen dragen bij aan de ontmoeting met anderen en het andere. Dit legt de basis voor het empathie en het begrijpen van de meningen, opvattingen en leefwijzen van anderen. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Burgerschap doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
BU03.1 - Democratische cultuur - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingVoor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt het bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. Kennis en vaardighedenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
BU03.1 - Democratische cultuur - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingVoor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt het bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. Kennis en vaardighedenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
Identiteit BU04.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: BU04.1 - IdentiteitLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangBewegen & Sport 4.1/8.3 Digitale geletterdheid 5.2 Engels / MVT 2.1 Engels / MVT 5.1 Kunst & Cultuur 2.1 Kunst & Cultuur 7.1 Mens & Maatschappij 4.1 & 6.1 Mens & Natuur 2.2 Nederlands 3.1 Nederlands 7.1 |
Leerlingen ontdekken hun primaire en secundaire emoties, ambities, talenten en ontwikkelpunten. Ze raken bewust van identiteitvormende aspecten en reflecteren op tradities, vieringen en rituelen. BU04.1 - Identiteit - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het primair onderwijs verkennen leerlingen spelenderwijs wie ze zijn. Ze leren woorden te geven aan wat ze denken, voelen, willen en doen. Ze geven zichzelf een plek in de klas, op school en het gezin. Ze worden zich ervan bewust welke regels er zijn en welke cultuur bij hen thuis heerst. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)InleidingIn de bovenbouw van het primair onderwijs ontwikkelen leerlingen een meer uitgesproken identiteit. De rollen van klasgenoten, de sociale omgeving, media en andere identificatiefiguren wordt groter. Ze worden zich meer van bewust van het belang achtergronden, mogelijkheden en oriëntaties bij het ontwikkelen van een identiteit. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen verkennen hun ambities en toekomstverwachtingen. Ze onderzoeken met welke groep(en) ze zich verbonden voelen en waarom. Ze leren over spanningen tussen identiteitsaspecten. BU04.1 - Identiteit - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het voortgezet onderwijs oriënteren leerlingen zich met andere ogen op hun identiteit. Hun lichaam en hun schoolomgeving verandert, zij moeten aan andere, ook meer ‘volwassen’ verwachtingen voldoen. De rol van de groep wordt belangrijk, maar ook het exploreren van een heel eigen positie in de wereld. In verband met het kiezen van sectoren of profielen wordt ook het ontwikkelen van enig inzicht in hun talenten, ambities en toekomstverwachtingen belangrijker. Het besef ontstaat dat een identiteit gelaagd is en samenhangt met rollen en situaties. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Burgerschap doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
BU04.1 - Identiteit - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingIn de bovenbouw lopen de levens van jongeren verder uit elkaar. Ze zitten in verschillende sectoren en profielen en bereiden zich voor op verschillende beroepen of studies. Via baantjes, stages en vrijwilligerswerk nemen ze ook deel aan andere maatschappelijke contexten. De burgerschapsontwikkeling richt zich op het ontwikkelen van zelfbewuste jongvolwassenen die keuzes maken voor vervolgopleidingen in mbo, hbo of wo. Voor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. AanbevelingenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
BU04.1 - Identiteit - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingIn de bovenbouw lopen de levens van jongeren verder uit elkaar. Ze zitten in verschillende sectoren en profielen en bereiden zich voor op verschillende beroepen of studies. Via baantjes, stages en vrijwilligerswerk nemen ze ook deel aan andere maatschappelijke contexten. De burgerschapsontwikkeling richt zich op het ontwikkelen van zelfbewuste jongvolwassenen die keuzes maken voor vervolgopleidingen in mbo, hbo of wo. Voor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. AanbevelingenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
Diversiteit BU05.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: BU05.1 - DiversiteitLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangBewegen & Sport 1.1/2.1/8.1 Engels / MVT 2.1 Engels / MVT 3.1 Engels / MVT 5.1 Kunst & Cultuur 2.1 Kunst & Cultuur 5.1 Kunst & Cultuur 7.1 Mens & Maatschappij 5.1, 6.1 en 6.2 Mens & Natuur 2.2 Nederlands 3.1 Nederlands 7.1 |
Leerlingen leren woorden te geven aan wat de ander doet en wil en ontdekken daarin overeenkomsten en verschillen. Ze leren conflicten vreedzaam op te lossen. Ze maken kennis met levensbeschouwelijke stromingen. BU05.1 - Diversiteit - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het primair onderwijs verkennen leerlingen spelenderwijs verschillende aspecten van hun identiteit in relatie tot de ander. Naarmate zij zich meer bewust worden van zichzelf, op andere plekken komen en zich gaan spiegelen aan rolmodellen nemen ze bewust of onbewust verschillen waar zoals: culturele achtergronden en fysieke kenmerken. Zij leren en begrijpen dat er overeenkomsten en verschillen zijn. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)InleidingIn de bovenbouw van het primair onderwijs leren leerlingen zich verder te verplaatsen in klasgenoten en andere mensen in hun sociale omgeving. Ze spiegelen zich aan andere rolmodellen in media en identificeren zich hiermee. Op school verdiepen ze zich in de overeenkomsten en verschillen tussen mensen die andere achtergronden, mogelijkheden en oriëntaties hebben. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen verkennen de diverse samenleving in Nederland in de context van een globaliserende wereld; met aandacht voor levensbeschouwelijke stromingen, waarden en overtuigingen. BU05.1 - Diversiteit - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het VO verdiepen leerlingen zich in de identiteit van de ander. Door het ontmoeten van de ander en een dialoog aan te gaan over onderwerpen waarover verschillend kan worden gedacht ontwikkelen leerlingen inzicht in en respect voor andere opvattingen en manieren om in het leven te staan. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Burgerschap doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
BU05.1 - Diversiteit - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingVoor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. AanbevelingenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
BU05.1 - Diversiteit - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingVoor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. AanbevelingenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
Solidariteit BU06.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: BU06.1 - SolidariteitLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangBewegen & Sport 1.1/2.1/8.1 Bewegen & Sport 6.1/8.5 Engels / MVT 3.1 Mens & Maatschappij 3.2 en 5.1 |
Leerlingen ontwikkelen manieren om de eigen en de belangen van anderen te behartigen; alsmede uitsluiting, onrechtvaardigheid, discriminatie en ongelijke behandeling te herkennen en benoemen. BU06.1 - Solidariteit - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het primair onderwijs ontdekken leerlingen dat er overeenkomsten en verschillen tussen mensen bestaan. Ze ervaren wat het is om deel uit te maken van groepen en dat overeenkomsten en verschillen binnen groepen een rol spelen. In het samen spelen ontwikkelen leerlingen te geven en te nemen, partij te kiezen en ontstaan gevoelens van empathie en solidariteit. Het besef ontstaat dat zijzelf of anderen soms ongelijkwaardig behandeld worden. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)InleidingIn de bovenbouw gaan de ontwikkeling uit de onderbouw door en wordt het besef van sociale verhoudingen versterkt. Leerlingen ervaren processen van in- en uitsluiting op persoonlijk niveau en zien deze processen ook terug in de samenleving. Concepten als gelijkwaardigheid en gelijke rechten en de tegenpolen daarvan zijn voor leerlingen in deze leeftijd te begrijpen. Leerlingen kunnen rekening houden met de ander en vanuit rechtvaardigheidsbesef op te (willen) komen voor anderen en anderen te helpen. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen krijgen inzicht in vraagstukken rond in- en uitsluiting, rechtvaardigheid en solidariteit en hoe daarop te handelen. Ze kennen het gelijkheidsbeginsel uit artikel 1 van de grondwet en passen het toe. BU06.1 - Solidariteit - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het voortgezet onderwijs kunnen leerlingen zich binnen de eigen leefomgeving verhouden tot maatschappelijke vraagstukken in het perspectief van solidariteit. Ze ontwikkelen inzicht in de samenhang tussen het eigen belang, het belang van anderen en het algemeen belang. Ze leren keuzes te maken in het omgaan met deze vraagstukken en dat deze gevolgen hebben voor zichzelf en de omgeving, die samenhangen met ongelijkheid, discriminatie en in-/uitsluiting. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Burgerschap doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
BU06.1 - Solidariteit - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingIn de bovenbouw van het voortgezet onderwijs kunnen leerlingen zich beter verhouden tot maatschappelijke vraagstukken. Ze leren keuzes te maken hoe ze moeten omgaan met de vraagstukken en leren hun eigen handelen te verantwoorden. Zij zijn zich ervan bewust dat hun keuzes en handelen gevolgen hebben voor zichzelf en de omgeving. Voor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. AanbevelingenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
BU06.1 - Solidariteit - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingIn de bovenbouw van het voortgezet onderwijs kunnen leerlingen zich beter verhouden tot maatschappelijke vraagstukken. Ze leren keuzes te maken hoe ze moeten omgaan met de vraagstukken en leren hun eigen handelen te verantwoorden. Zij zijn zich ervan bewust dat hun keuzes en handelen gevolgen hebben voor zichzelf en de omgeving. Voor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. AanbevelingenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
Digitaal samenleven BU07.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: BU07.1 - Digitaal samenlevenLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangDigitale geletterdheid 5.1 Engels / MVT 4.1 Mens & Maatschappij 7.1 Nederlands 6.1 Rekenen & Wiskunde 5.2 |
Leerlingen leren over de effecten van de onlinewereld op hun identiteit, persoonlijke leven en de publieke sfeer. Ze leren kritisch denken over media-inhouden en -processen en daar ook naar handelen. BU07.1 - Digitaal samenleven - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het primair onderwijs beginnen leerlingen verschillende mediabronnen te gebruiken en ontdekken dat deze niet voor iedereen even toegankelijk zijn. Hiermee communiceren ze met anderen en zoeken en/of ontvangen ze informatie. Mediagebruik zal veelal spontaan en spelenderwijs plaats vinden, al dan niet op initiatief van de school. Gezien de complexiteit hiervan is de rol van volwassen hierbij van groot belang. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)InleidingIn de bovenbouw van het primair onderwijs krijgen leerlingen meer inzicht in het eigen mediagebruik en ontwikkelen ze een kritische houding ten opzichte van bronnen en informatie. Het bewustzijn van de wijze waarop media invloed heeft op beeldvorming, waarheidsvinding en identiteit neemt toe. Leerlingen leren gevaren van mediagebruik te herkennen voor zichzelf en voor anderen en daarnaar te handelen: bepaalde media-uitingen vermijden of bij twijfel een volwassene inschakelen. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen ontwikkelen inzicht in het eigen mediagebruik en dat van de ander. Ze leren hoe media invloed hebben op het sociale en politieke leven. Ze onderzoeken de betrouwbaarheid van bronnen. BU07.1 - Digitaal samenleven - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het voortgezet onderwijs krijgen leerlingen inzicht in het eigen mediagebruik en dat van de ander. Ze leren dat media invloed heeft op het sociale en politieke leven en de ethische aspecten daarvan. Ze ontdekken dat ze zelf kunnen participeren in online communities en discussies, maar dat dat niet vanzelfsprekend is. Ze leren dat in reële situaties dezelfde communicatie- en omgangsvormen gelden als in virtuele situaties. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Burgerschap doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
BU07.1 - Digitaal samenleven - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingVoor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. AanbevelingenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
BU07.1 - Digitaal samenleven - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsInleidingVoor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. AanbevelingenEen en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
Duurzaamheid BU08.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: BU08.1 - DuurzaamheidLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangMens & Maatschappij 5.1 en 8.2 Mens & Natuur 2.2 en 7.2 |
Leerlingen leren in duurzaamheidskwesties over verschillende waarden en belangen en de gevolgen daarvan voor de leefomgeving. Zij leren duurzame keuzes te herkennen en te reflecteren op hun gedrag. BU08.1 - Duurzaamheid - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het PO ontdekken leerlingen dat de leefomgeving constant in verandering is. Zij leren hierover aan de hand van voorbeelden in de eigen omgeving waarbij sprake is van een samenspel van verschillende invloeden. Zij leren in concrete situaties ook dat zij zelf invloed uit kunnen oefenen op de leefomgeving. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)InleidingIn de bovenbouw van het po worden leerlingen zich er meer bewust van dat hun gedrag en daarbij gemaakte keuzes invloed hebben op de leefomgeving. Ook neemt het besef toe dat er in het samenspel van ecologie, economie, politiek en cultuur verschillende, ook strijdige waarden, belangen en overtuigingen bestaan die de leefomgeving beïnvloeden. Leerlingen worden uitgedaagd om kritisch na te denken over duurzaamheids-vraagstukken, hun eigen standpunten hierin en invloed hierop. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren over de spanningen tussen de waarden en belangen die verbonden zijn met People Planet Prosperity en die invloed hebben op de leefomgeving en daarbij kritisch te zijn op eigen keuzes. BU08.1 - Duurzaamheid - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het VO breiden leerlingen hun kennis en vaardigheden rondom het concept duurzaamheid uit en onderzoeken zij de mogelijkheden om verantwoordelijkheid te nemen voor hun gedrag en de (al dan niet duurzame) keuzes die zij maken. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Burgerschap doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
BU08.1 - Duurzaamheid - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsIn de bovenbouw van het vo ontwikkelen leerlingen een gedifferentieerd beeld van verschillende concepten van duurzaamheid, van duurzaamheidsvraagstukken en van andere vraagstukken die hiermee samenhangen. Voor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum burgerschap in het mbo en vice versa. Een en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
BU08.1 - Duurzaamheid - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsIn de bovenbouw van het vo ontwikkelen leerlingen een gedifferentieerd beeld van verschillende concepten van duurzaamheid, van duurzaamheidsvraagstukken en van andere vraagstukken die hiermee samenhangen. Voor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum burgerschap in het mbo en vice versa. Een en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
Globalisering BU09.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: BU09.1 - GlobaliseringLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangDigitale geletterdheid 4.1 Engels / MVT 3.1 Engels / MVT 5.1 Mens & Maatschappij 8.2 |
Leerlingen verkennen hoe zijzelf, klasgenoten en andere mensen in Nederland verbonden zijn met andere delen van wereld en leren over internationale samenwerking. BU09.1 - Globalisering - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het po zijn leerlingen nog weinig bewust van de omvang en complexiteit van de wereld. Toch komen ze aspecten van globalisering in hun omgeving tegen. Ze leren bijvoorbeeld dat hun speelgoed, kleren en eten vaak in andere delen van de wereld gemaakt worden. Op deze manier worden zij zich al meer bewust van de manier waarop ook zij deel zijn van een wijde wereld. Daarnaast maken zij kennis met andere culturen in hun directe leefomgeving en via de media. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)InleidingIn de bovenbouw van het PO worden leerlingen zich meer bewust van de wereld om zich heen en hoe ze hieraan deelnemen en invloed op uit oefenen. Zij maken kennis met enkele dimensies die een rol spelen binnen het globaliseringsvraagstuk, zoals economische vraagstukken (arm en rijk) en sociaal-culturele vraagstukken. Vormen van internationalisering variërend van vakanties tot migratie kunnen leiden tot reflectie op de eigen identiteit. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen ontwikkelen inzicht in de verwevenheid en onderlinge afhankelijkheid van landen en gebieden, migratie en verdelingsvraagstukken; de rol van de EU en VN en hun eigen mogelijk invloed. BU09.1 - Globalisering - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het VO ontwikkelen leerlingen meer inzicht in verschijnselen die samenhangen met globalisering, zoals de verwevenheid en onderlinge afhankelijkheid van landen en gebieden, migratie en verdelingsvraagstukken en reflecteren op hun eigen rol hierin. Zij ontwikkelen kennis van een aantal dimensies; economisch, sociaal-cultureel en politiek, waarin globalisering een rol speelt. Ook worden leerlingen zich bewust van hun (on)mogelijkheden om invloed uit te oefenen op de wereld. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Burgerschap doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
BU09.1 - Globalisering - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsIn de bovenbouw van het vo leren leerlingen dat globalisering wederzijdse afhankelijkheden creëert en uitwisseling op diverse vlakken mogelijk maakt. Te denken valt hierbij aan economische, sociale, politieke, culturele en technologische ontwikkelingen. Hierdoor worden ze zich bewust van hun (on)mogelijkheden om invloed uit te oefenen op hun omgeving als onderdeel van wereldomspannende systemen en maken hierin keuzes. Voor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. Een en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
BU09.1 - Globalisering - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsIn de bovenbouw van het vo leren leerlingen dat globalisering wederzijdse afhankelijkheden creëert en uitwisseling op diverse vlakken mogelijk maakt. Te denken valt hierbij aan economische, sociale, politieke, culturele en technologische ontwikkelingen. Hierdoor worden ze zich bewust van hun (on)mogelijkheden om invloed uit te oefenen op hun omgeving als onderdeel van wereldomspannende systemen en maken hierin keuzes. Voor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. Een en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
Technologisch burgerschap BU10.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: BU10.1 - Technologisch burgerschapLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangDigitale geletterdheid 5.1 Kunst & Cultuur 4.1 Mens & Maatschappij 8.3 Mens & Natuur 1.2 |
Leerlingen leren over de invloed van technologische ontwikkelingen op henzelf en hun leefomgeving. Ze leren ethische kwesties te herkennen en gaan in gesprek over perspectieven die ze kunnen innemen. BU10.1 - Technologisch burgerschap - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)InleidingTechnologie speelt een grote rol in diverse facetten van de samenleving en raakt ook het leven van leerlingen in de onderbouw van het PO. Het gaat daarbij om het leven thuis, in het verkeer, speelgoed en didactisch materiaal. In de onderbouw worden leerlingen zich bewust van de invloed van technologie op hun leven en dat het veranderingen met zich mee brengt. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)InleidingIn de bovenbouw van het PO ervaren leerlingen dat technologische ontwikkelingen voortdurend plaatsvinden en beginnen ze na te denken over de invloed hiervan op hun eigen leven en dat van anderen. Technologie biedt mogelijkheden, maar ontwikkeling en toepassing ervan en ongelijke toegang ertoe roepen ook ethische vragen op. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren vraagstukken rond technologie te analyseren en er een mening over vormen. Ze zijn zich bewust van de invloed van technologische ontwikkelingen op het leven, politiek en samenleving. BU10.1 - Technologisch burgerschap - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het VO ervaren leerlingen dat ontwikkelingen voortdurend plaatsvinden en worden ze zich bewust van de invloed van technologische ontwikkelingen op hun eigen leven en op de maatschappij. Leerlingen ontwikkelen hun vermogens om kritisch te reflecteren op de invloed van technologie op ons leven en op de ethische aspecten van technologische toepassingen. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Burgerschap doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
BU10.1 - Technologisch burgerschap - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsIn de bovenbouw van het vo leren leerlingen welke mogelijkheden technologische ontwikkelingen bieden, maar ook dat deze wederzijdse afhankelijkheden en uitwisseling op diverse vlakken mogelijk maken, bijv. op het gebied van economie, sociale verhoudingen en politiek. Hierdoor zijn ze zich bewust van hun (on)mogelijkheden om invloed uit te oefenen op de ontwikkeling van technologie en maken hierin keuzes. Voor zover dat aan de orde is in hun sector of profiel, denken ze na over de rol van technologische ontwikkeling in de wereld. Voor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. Een en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
BU10.1 - Technologisch burgerschap - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsIn de bovenbouw van het vo leren leerlingen welke mogelijkheden technologische ontwikkelingen bieden, maar ook dat deze wederzijdse afhankelijkheden en uitwisseling op diverse vlakken mogelijk maken, bijv. op het gebied van economie, sociale verhoudingen en politiek. Hierdoor zijn ze zich bewust van hun (on)mogelijkheden om invloed uit te oefenen op de ontwikkeling van technologie en maken hierin keuzes. Voor zover dat aan de orde is in hun sector of profiel, denken ze na over de rol van technologische ontwikkeling in de wereld. Voor leerlingen in havo, pro, vmbo, vso en vwo verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. Een en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
|
Denk- en Handelwijzen BU11.1 - Lees de hele bouwsteenDeze bouwsteen hangt samen met: BU11.1 - Denk- en HandelwijzenLinks naar samenhangende bouwstenen
Toelichting samenhangOnderwijs is een communicatieve praktijk. Communicatie (11.1) komt dus in elke leersituatie in elk leergebied voor. Meer specifiek worden de vaardigheden zoals die hier benoemd zijn geoefend in de context van:
Overleg en Conflicthantering (11.2) worden vooralsnog niet op deze of een vergelijkbare manier ingezet bij andere leergebieden. Aspecten ervan komen niettemin aan bod bij:
Handelingsperspectief (11.3) wordt vooralsnog niet op deze of een vergelijkbare manier ingezet bij andere leergebieden. Aan te nemen is dat alle leren op zichzelf het handelingsperspectief van leerlingen kan vergroten, in de zin dat de beschikking over kennis en vaardigheden haar of zijn actieradius vergroot en haar mogelijkheden om in de wereld te zijn. Aspecten van handelingsperspectief worden expliciet benoemd bij:
Onderzoek (11.4) is als werkwijze of methodiek uitgewerkt door de leergebieden Mens & Maatschappij en Mens & Natuur. Ook Digitale geletterdheid, Kunst & Cultuur en Nederlands dragen belangrijke elementen voor die methodieken, en voor het onderzoek van de eigen overtuigingen aan.
Kritisch denken (11.5): is bij uitstek een democratische vaardigheid. Zij wordt bij (vrijwel) alle leergebieden genoemd, en uitgewerkt als een logische (wiskunde, Nederlands) dan wel als methodologische (MM, MN, KC) vaardigheid. Burgerschap voegt daar, als gezegd, het besef aan toe dat een vrije en open samenleving een gelijkwaardige uitwisseling van standpunten en inzichten mogelijk maakt, waarbij zij kritisch denken dus zowel mogelijk maakt als veronderstelt. Kritisch denken komt (onder andere) aan bod in de context van:
Affectieve (11.6) en cognitieve (11.7) empathie zijn twee aspecten of varianten van inlevingsvermogen. Zij spelen (vaak in combinatie) een belangrijke rol bij intermenselijke communicatie en in het (morele) oordeelsvermogen. In andere leergebieden speelt empathie onder andere een rol bij Nederlands en Engels/Moderne vreemde talen, (effectieve dan wel interculturele communicatie, creatieve vormen van taal, tekstbegrip, literatuurstudie) bij Kunst & Cultuur (kunstbegrip, kunstbeschouwing) en Mens & Maatschappij (bronnenonderzoek, historisch besef). Meer concreet speelt empathie een rol in de volgende bouwstenen:
Ethisch redeneren (11.8) en moreel oordelen en handelen (11.9) worden direct beroerd in het leergebied Mens & Maatschappij. In andere leergebieden (Mens & Natuur, Digitale geletterdheid) spelen zij vooral via de zogenoemde mondiale thema’s een rol. Via rijke teksten/ literatuur en kunstbeschouwing zouden zij ook in Talen en Kunsten een rol van betekenis kunnen spelen.
|
Leerlingen leren kritisch denken en handelen, empathische vermogens, ethisch redeneren en communiceren. Deze denk- en handelwijzen worden toegepast in samenhang de inhouden van de overige bouwstenen. BU11.1 - Denk- en Handelwijzen - Primair OnderwijsFase 1 (onderbouw primair onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het po oefenen kinderen (basis)vaardigheden die voorwaardelijk zijn voor al het leren, ook op het gebied van burgerschap. In deze periode leren leerlingen met hun eigen gedachten en gewoonten om te gaan. Ze ontwikkelen hun empathische vermogens en leren zich sociaal te gedragen. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
Fase 2 (bovenbouw primair onderwijs)InleidingIn de bovenbouw van het po verwerven leerlingen een vastere plek in sociale groepen. Zij krijgen een toenemende behoefte aan zelfstandigheid en het ventileren van een eigen mening. Ze vragen om meer eigen verantwoordelijkheid, worden kritisch ten opzichte van leeftijdsgenoten en zichzelf en keuren gedrag van anderen / hun ouders met nadruk goed of af. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren:
|
Leerlingen leren kritisch denken, ethisch redeneren, communiceren en ontwikkelen empathische vermogens. Deze denk- en handelwijzen worden toegepast in samenhang de inhouden van de overige bouwstenen. BU11.1 - Denk- en Handelwijzen - Onderbouw VOFase 3 (onderbouw voortgezet onderwijs)InleidingIn de onderbouw van het vo zoeken leerlingen antwoorden op wie ze zijn, waar ze voor staan en wie of ze willen zijn. Hoe vrij ze daarin misschien ook zouden willen zijn, de invloed van de groep is in deze periode groot. In verschillende contexten proberen leerlingen verschillende rollen uit en zoeken zo een plek in de wereld. Ze zijn kritisch op en onzeker over het eigen handelen en dat van anderen. Na een terugval neemt het vermogen om zich te verplaatsen in anderen weer toe. Door groei van cognitieve vermogens kunnen zij meer en meer andere perspectieven innemen. Kennis en vaardighedenLeerlingen leren
|
In deze kolom vindt u aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs per bouwsteen van het leergebied. Het ontwikkelteam doet ook algemene aanbevelingen, zie bovenaan deze pagina. Het leergebied Burgerschap doet algemene aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
BU11.1 - Denk- en Handelwijzen - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsIn de bovenbouw en in het MBO ontwikkelen leerlingen zich gaandeweg tot zelfstandige, uiteindelijk ook juridisch volwassen burgers. Ze ontwikkelen een eigen visie op hoe een rechtvaardige samenleving eruit kan zien. De spanning tussen persoonlijke ontwikkeling en socialisatie – tussen autonomie en gedeelde waarden – wordt in deze periode sterk voelbaar. Jongeren hebben ruimte nodig om eigen posities te ontwikkelen en gaan daarbij soms ook ‘over de schreef'. Open dialoog en debat dragen bij aan de ontwikkeling van democratische waarden. Voor leerlingen in havo, pro, vmbo en vwo verdient het aanbeveling om ook deze leerlijn denk – en handelwijzen in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. Bij het ontwikkelen van eindexamenprogramma's voor de verschillende profielen en vakken verdient het aanbeveling om leerlingen ook en juist in hun laatste schooljaren uit de dagen om:
|
BU11.1 - Denk- en Handelwijzen - Aanbevelingen Bovenbouw VOAanbevelingen bovenbouw voortgezet onderwijsIn de bovenbouw en in het MBO ontwikkelen leerlingen zich gaandeweg tot zelfstandige, uiteindelijk ook juridisch volwassen burgers. Ze ontwikkelen een eigen visie op hoe een rechtvaardige samenleving eruit kan zien. De spanning tussen persoonlijke ontwikkeling en socialisatie – tussen autonomie en gedeelde waarden – wordt in deze periode sterk voelbaar. Jongeren hebben ruimte nodig om eigen posities te ontwikkelen en gaan daarbij soms ook ‘over de schreef'. Open dialoog en debat dragen bij aan de ontwikkeling van democratische waarden. Voor leerlingen in havo, pro, vmbo en vwo verdient het aanbeveling om ook deze leerlijn denk – en handelwijzen in de bovenbouw voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident. Voor het vervolg lijkt bovendien aan te bevelen om te onderzoeken of en hoe het curriculum Burgerschap in het vo aansluiting kan vinden op het curriculum Burgerschap in het mbo en vice versa. Bij het ontwikkelen van eindexamenprogramma's voor de verschillende profielen en vakken verdient het aanbeveling om leerlingen ook en juist in hun laatste schooljaren uit de dagen om:
|